Αντέχοντας στο Χρόνο - Ιστορία του Νέου Ελληνισμού (13ος - 19ος Αιώνας) Επ. 22

 Στη περίοδο της τουρκοκρατίας αν υπήρχε ένας θεσμός κεντρικός, είναι η εκκλησία, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως είχε τεράστιες ευθύνες εκ των πραγμάτων, οι Οθωμανοί περίμεναν από αυτό τα πάντα, ήταν αυτό που θα έλυνε τα προβλήματα των ορθοδόξων για να μην ενοχληθεί η αυτοκρατορία, τώρα το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως έχει κάτι πολύ βαρύ, τον 14ο, 15ο αιώνα στη δυτική πλευρά άλλαζαν οι Πάπες ταχτικότατα με διάφορους τρόπους, στην ανατολική εκκλησία αυτή η ιστορία θα συμβεί μετά την Οθωμανική αυτοκρατορία, η τόσο συχνή αλλαγή Πατριαρχών ονομάζεται αλλαξοπατριαρχεία αυτή η ιστορία πήρε διαστάσεις απερίγραπτες, από το 1596 θεσπίζεται φόρος των πιστών στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως για να συντηρηθεί ο μηχανισμός του Πατριαρχείου, από τα μέσα του 18ου αιώνα, συντεχνίες Κωνσταντινουπόλεως απαίτησαν και το πήρανε, να συμμετέχουνε στην εκλογή του Πατριάρχη, μόλις έγινε αυτό, αρχίζει το Πατριαρχείο και μπαίνει σε μια σειρά.

Σήμερα θα αντιμετωπίσουμε δύο μεγάλα ζητήματα και με αυτά κλείνουμε το κύκλο μας, το ένα είναι η τοπική αυτοδιοίκηση στη περίοδο της τουρκοκρατίας, αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα, διότι στη περίοδο της τουρκοκρατίας μαζί στο Βυζάντιο και στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, το έχουνε οι αυτοκρατορίες, υπάρχει η κεντρική διοίκησης το κέντρο    , υπάρχουν και τα περιφερειακά κέντρα που και αυτά έχουν την κεντρική τους διοίκηση και στη συνέχεια τα χωριά, τα χωριά ήταν πάρα πολλά, πάνω από το 10 % του πληθυσμού κατοικούσε σε χωριά, στα χωριά στην ουσία δεν υπάρχει εκπροσώπηση της κεντρικής διοίκησης, οι κεντρικές διοικήσεις ήταν πάντα σε πόλεις άντε και σε κωμοπόλεις, επομένως τα χωριά θα περίμενε κανείς να λύνουν τα προβλήματα τους μόνα τους, αυτό ήτανε αυτονόητο, ακόμα και στις πόλεις και στις κωμοπόλεις όπου υπήρχε κεντρική διοίκηση, διάφορα ζητήματα της λειτουργίας      ή επαγγελματικών ομάδων η Οθωμανική αυτοκρατορία περίμενε ότι θα έλυναν κάποια προβλήματα μόνοι τους, δηλαδή οι αυτοκρατορίες θέλουν να είναι οι άνθρωποι να είναι νομοταγείς, να είναι υποταγμένοι, να δέχονται την εξουσία και στη συγκεκριμένη περίπτωση του Σουλτάνου, να πληρώνουν τους φόρους τους μόνοι τους, από εκεί και πέρα δεν μπερδευόμαστε μαζί τους και η Οθωμανική αυτοκρατορία όπως και οι άλλες αυτοκρατορίες την εξυπηρετούσε η ομαδικότητα λύσεων, σας θυμίζω ότι είχαμε πει, ότι τους φόρους τους πλήρωνε το χωριό όλο μαζί, ο φοροεισπράκτορας  τους εισέπραττε όλους, δεν υπήρχε ταμείο, ο Γιώργος, ο Κώστας ήταν το χωριό ολόκληρο και έπρεπε επομένως το χωριό εγκαίρως να είχε συγκεντρώσει για να δώσει τα χρήματα και αυτό τι σήμαινε, για να έχεις ετοιμάσει τα χρήματα στις 23 Απριλίου που σου έλεγε το χαρτί ότι θα περάσει ο φοροεισπράκτορας να τα πάρει, σήμαινε ότι κάποιος πρέπει να τα έχει μαζέψει, δεν γίνεται στην ανθρώπινη διαδικασία κάποιος πρέπει να ορισθεί υπεύθυνος για αυτό, άρα το χωριό συγκεντρώνεται και λέει, ποιος θα συγκεντρώσει το φόρο φέτος? ποιος θα ήταν συνήθως? θα ήτανε ο ιερέας, πρόσωπα τέλος πάντων με κύρος, με σεβασμό, σε αυτά θα τα έδινες, ο ιερέας του χωριού αυτονόητα μπαίνει σε αυτή τη διαδικασία, έκτος αν είναι πολύ γέρος, ένας ηλικιωμένος άνθρωπος που έχει κύρος, ο κυρ Γιώργος, ο κυρ Νίκος, κάποιος του χωριού που ίσως είναι πιο ευκατάστατος και ξέρετε αυτό δημιουργεί και μια δύναμη κτλ. διότι 3 άνθρωποι αναλάμβαναν, κτυπούσαν τις πόρτες, μάζευαν τους φόρους, αντιμετώπιζαν τους κακόπιστους, γιατί έτσι είναι, από την ώρα που τους όρισες, έχουν γίνει φοροεισπράκτορες και έγραψες την καταδίκη τους γιατί δεν θα τους δεχτούν με ανοιχτές πόρτες, θα κτύπαγαν τις πόρτες, κάποιος θα έδινε τους φόρους αυτονοήτως, κάποιος θα έλεγε, δεν δίνω μας έβαλες περισσότερα, έπρεπε να είναι λιγότερα, πάντα έτσι κάνεις με αυτές τις ιστορίες, εν πάσει περιπτώση, όλα αυτά που σας ανέφερα, τα μαζεύουνε και τα κάνουνε, μόνο και μόνο αυτή η διαδικασία της συγκέντρωσης της φορολογίας απαιτούσε μια οργάνωση αντιπροσωπευτική μέσα στο χωριό για να λύσει αυτό το ζήτημα, αφήστε δε ότι οι συντεχνίτες πλήρωναν όλοι μαζί τους φόρους, δηλαδή ανά συντεχνία, άρα το κράτος περίμενε να το πάρει όλο μαζί τόσο της εκατό, στη Οθωμανική αυτοκρατορία επειδή στο μηχανισμό των φόρων, δεν ξέρω σήμερα τι γίνεται, τότε μόνοι τους καθόριζαν ποιες είναι οι ανάγκες  που έχει μια κοινότητα, θεωρείται αυτονόητο, όταν   υπάρχει πρόβλημα στην ύδρευση, δεν υπάρχει κεντρική να λύσει   το πρόβλημα αυτό, κάποιος πρέπει να το κάνει, χρειάζεται να γίνουν καλντερίμια, κεντρικούς δρόμους γιατί είναι χαλασμένος, κάποιος θα πληρώσει για να το κάνει, η πλατεία, όλα αυτά, για το Οθωμανικό κράτος δε το αφορούσε, δηλαδή αυτά τα έργα που λέμε εμείς, δημοτικά δημόσια έργα, δεν το αφορούσε, ούτε περνούσε από το νου του ότι θα τα κάνει, ούτε και στους ανθρώπους περνούσε από το νου ότι θα τα κάνει η κεντρική δηλαδή διοίκηση, θεωρούνταν αυτονόητο, τι έκανε η κεντρική διοίκηση? τα εισοδήματα από τους φόρους τα διέθετε στο στρατό, ο στρατός απορροφούσε ένα τεράστιο ποσοστό των εισοδημάτων του κράτους, όλων των τύπων ο στρατός, ναυτικό, πλοία, εξαρτήσεις, πόλεμος κτλ. στρατόπεδα, από εκεί και πέρα το κράτος φρόντιζε για τους κεντρικούς δρόμους, δηλαδή τους δρόμους ανάμεσα σε περιοχές, τους λέμε εθνικούς δρόμους σήμερα, αλλά το δρόμο μέσα στο χωριό με κανένα τρόπο, γιατί είναι δικό σου, το νοσοκομείο, το σχολείο, το καλντερίμι όλα είναι  δικά σου, το κράτος είναι για την επισκευή τειχών, κάστρων ότι αφορούσε το πόλεμο πιο πολύ δηλαδή και βέβαια ο ίδιος ο Σουλτάνος που ταυτιζόντανε με το δημόσιο ταμείο, το δημόσιο ταμείο ήτανε στα χέρια του Σουλτάνου, ήταν αυτονόητο αυτό, ο ίδιος έκανε πάρα πολλά αγαθοεργά έργα, ο ίδιος έκανε βιβλιοθήκες, νοσοκομεία κτλ. ως προσφορά του, γιατί το λέει ο θεός, αλλά στη πράξη χρησιμοποιούσε τα χρήματα των φορολογουμένων, επομένως αυτό ήτανε το σκηνικό, αν κάθε κοινότητα ήθελε κάτι να λύσει, έπρεπε να το λύσει μόνοι της, εξ' αυτού χρειάζονταν μια τοπική αυτοδιοίκηση, δηλαδή να αποφασίζει ποιος θα πάρει τη πρωτοβουλία να οργανώνει τα πράγματα και αυτό δεν είναι καινούργιο, η τοπική αυτοδιοίκηση δεν είναι θέμα των Οθωμανών, οι αρχαίοι Έλληνες είχανε πόλεις-κράτη και είναι πέρα της τοπικής αυτοδιοίκησης, κάθε πόλη ήτανε κράτος δε το  συζητούμε, αλλά και στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία υπήρχε τοπική αυτοδιοίκηση και στο Βυζάντιο τοπική αυτοδιοίκηση και στους Οθωμανούς τοπική αυτοδιοίκηση, μάλιστα επί Οθωμανών λόγω αυτής της μορφής εισπράξεως του φόρου το πράγμα έρχεται και πιο επιτακτικό, τώρα, προσέξτε να δείτε αυτή η τοπική αυτοδιοίκηση δεν ήταν αυτονοήτως, δεν ήταν θεσμός, σήμερα έχουμε νόμους για την τοπική αυτοδιοίκηση που είναι θεσμός και έτσι όπως είμαστε της πολυνομίας, ότι θα είναι εκατοντάδες σελίδες, αλλά είναι θεσμός βρε παιδί μου και πρέπει να φροντίσεις τα πράγματα, στην οθωμανική αυτοκρατορία δεν ήταν θεσμός δηλαδή δεν υπήρχε κάποια κατεύθυνση, υπήρχε η γενική αίσθηση ότι υπάρχουν τοπικές αυτοδιοικήσεις, αλλά το κράτος θα πει, θα γίνονται έτσι, θα ψηφίζονται έτσι ή δεν θα ψηφίζονται έτσι, εκ των πραγμάτων γινόντανε έτσι σε κάθε τόπο όπως το φανταζόντανε ο τόπος, τώρα στις περισσότερες περιπτώσεις μαζεύεται το χωριό έξω από την εκκλησία κάποια στιγμή ενώπιον του ιερέα και λένε, ρε παιδιά, έχουμε αυτό το θέμα και δια βοής, οι άντρες μόνο, δεν υπάρχει περίπτωση, δεν υπάρχει συζήτηση, μόνο οι άντρες, οι οποίοι συζητούσαν και έλεγαν, βρε παιδιά θα κάνουμε αυτό, ποιον θα βαλουμε φέτος?  και αποφάσιζαν δια βοής, το σκεπτικό ήτανε αυτό, η δημοκρατία στο απλούστερο, υπήρχε στο ένα, στο άλλο, στο τρίτο χωριό, το ένα χωριό έλεγε θα ψηφίζουμε κάθε χρόνο, το δεύτερο είχε αποφασίσει κάτι διαφορετικό και το τρίτο κάθε 3 χρόνια, το πως τώρα ψηφίζανε δεν υπήρχε προδιαγραφή, επί πλέον επειδή η τοπική αυτοδιοίκηση δεν συντόνιζε μόνο τυχόν έργα κτλ. αλλά έπρεπε να συντονίσει και την εργατική προσφορά, δηλαδή πως κτιζόντανε το καλντερίμι στο χωριό, πως δημιουργόντανε η πλατεία, ωραία συντόνιζε η δημογεροντία, αυτοί ήταν οι προεστοί, λέγονταν δημογέροντες, αυτοί λοιπόν είχαν στο νου τους ότι πρέπει να γίνει καλντερίμι ένας δρόμος, πως θα το έκτιζαν, θεωρούνταν αυτονόητο ότι οι κάτοικοι του κάθε τόπου προσφέρονται εθελοντικά εργασία για τα έργα του τόπου, κάθε άντρας, εκτός από τους γέρους και τα παιδιά, κατά κανόνα έδινε 4 μεροκάματα το χρόνο για έργα κοινωνικά και εκτός από αυτό σε παραλιακές κοινότητες υπήρχε ανάγκη   κάποιο σημείο, ένα παρατηρητήριο το οποίο έπρεπε επί 24ωρου βάσεως να επανδρώνεται για να παρακολουθείται το πέλαγος, μήπως έρχεται κίνδυνος από τη θάλασσα λόγω των πειρατών και επομένως με διάφορα σήματα είτε φωτιές είτε πύργους ενημερωνόντανε το χωριό για να προστατευτεί όσο μπορούσε, υπάρχει λοιπόν η εθελοντική εργασία που είναι αυτονόητη, μπορεί και κάποιος να έχει χρήματα στο χωριό και να δώσει χρήματα, αλλά στη χριστιανική πλευρά πιο πολύ ήταν εθελοντική εργασία, στη τουρκική ήταν τα χρήματα, δηλαδή υπάρχει αυτή η προδιαγραφή, αλλά και στο χριστιανικό φυσικά υπάρχουν δωρητές οι οποίοι δωρίζουν πράγματα.

Τώρα πως διοικείται, ποιες είναι οι προτεραιότητες κάθε τόπου ήταν δικό τους θέμα διότι καθώς δεν υπήρχε ενοιεότητα, κάθε τόπος ήταν ένα μικρό βασίλειο, το κάθε χωριό ήταν μια μικρή ήπειρος, όπως λέει ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματα του στην εποχή του υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι δεν εγνώριζαν μια ώρα από το χωριό των, δεν είχαν πάει μια ώρα έξω από το χωριό και αυτό ήταν πολύ διαδεδομένο, άντε να είχαν πάει στο παρακάτω χωριό, το χωριό σου ήταν ο τόπος σου, εκεί γεννιόσουνα, εκεί μεγάλωνες, εκεί πέθαινες και ήξερες μια μικρή περιφέρεια και καθώς ήταν και οι συγκοινωνίες δύσκολες, υπήρχαν κίνδυνοι από ληστές κτλ. και δεν μπορεί να ξανοιγόσουνα, τελικά αυτό που συνέβει όλους αυτούς τους αιώνες, και στο Βυζάντιο και στη περίοδο της Οθωμανική αυτοκρατορία είναι ότι τελικά κάθε τόπος απέκτησε δικό του κώδικα, δικές του παραμέτρους, είναι αυτά που λέμε, ήθη και έθιμα και μελετάς τα ήθη και έθιμα της άνω κολοπετινίτσας και είναι διαφορετικά από τις κάτω, το ρούχο της άνω κολοπετινίτσας είναι κάπως διαφορετικό από της κάτω, οπωσδήποτε δεν μπερδεύεσαι ποτέ της άνω κολοπετινίτσας γιατί είναι διαφορετικά κτλ.

Αυτό το να μισούμε ο ένας τον άλλο το βλέπεις παντού, κάτι έχει γίνει εκεί μια μετάλλαξη, Λάρισα, Βόλο, Θεσσαλονίκη, οι Αθηναίοι δεν ασχολούνται με τη Θεσσαλονίκη και η Θεσσαλονίκη μόνο καλημέρα δεν λένε και πάντα το ένα το άλλο, Καλαμάτα ξέρω εγώ Πάτρα, το ένα το άλλο, δηλαδή Τρίκαλα, Καβάλα, Καρδίτσα, μύτη έχουμε και δεν έχουμε δηλητήριο να βράσουμε μέσα σε αυτό, οπότε για αυτό δεν παντρεύεσαι ποτέ από τη κάτω κολοπετινίτσα ποτέ το προσέχεις αυτό το πράγμα, τώρα υπάρχει ολόκληρη επιστήμη που μελετά τα τοπικά ηθη και έθιμα και στην Ελλάδα τα ήθη και έθιμά είναι πακτωλός ακριβώς γιατί ζούσαμε αποκεκομμένοι κατά κάποιο τρόπο μέσα στις καταστάσεις αυτές, για αυτό και οι διάφοροι δημογέροντες οι οποίοι κάθε τόσο εκλέγονται είχανε μεγάλους μπελάδες στο κεφάλι τους, άλφα διότι έπρεπε να συντονίζουν ανθρώπους κατά κανόνα υπάργητους, δεν ήθελα να σας το πω, αλλά άντε να συντονίζεις τα πράγματα, δεύτερο διότι ανάμεσα στο έργο τους ήταν και πολύ δύσκολο διότι στη περίοδο της τουρκοκρατίας οι Οθωμανοί θεωρούσαν ότι διοικείται ο καθένας στα εσωτερικά του με βάση το θρήσκευμα του, όλα τα χωρίζανε οι Οθωμανοί με το θρήσκευμα όπως σας είπα, αυτό που λέμε αργότερα είναι, αφού εσύ είσαι χριστιανός ορθόδοξος τα εσωτερικά σου ζητήματα θα τα λύσεις με το δικό σου τρόπο, διότι οι μουσουλμάνοι επειδή έχουν το κοράνι και τη σαρία η οποία είναι λεπτομερείς στην εκτέλεση των ζητημάτων, δεν είναι η μουσουλμανική θρησκεία γενικόλογη, είναι ακριβόλογη, για αυτό κάνεις αυτό, σε εκείνο κάνεις αυτό, στο άλλο κάνεις αυτό, η μουσουλμανική θρησκεία είναι ηθικό και αστικό δίκαιο μαζί, επειδή λοιπόν οι Οθωμανοί έχουν ένα τέτοιο δίκαιο και με αυτό κινούνται, γνωρίζουν, πως αφήνουν κληρονομιά, πως χωρίζουν, πως παντρεύονται και επίσης κάτι εσωτερικά ζητήματα, δηλαδή πήρες, ξέρει το χωριό ας πούμε, ότι ξυπνάς το πρωί και το χωράφι σου ξαφνικά έχει μετακινηθεί το όριο τελείως, οπότε τι γίνεται, σου πήρε η κυρά Κατίνα 10 μέτρα λίγο, λίγο, ε! αυτό δε το αντιλαμβάνεσαι και μόλις θέσεις ζήτημα, σε έβρισα με έβρισες, μου υποσχέθηκες γάμο, σοβαρό θέμα εδώ, αυτά είναι σοβαρά θέματα, μπορεί να τιναχθεί ένα χωριό στον αέρα αν δεν λυθούνε, επομένως αυτοί, οι 3, 4, 5, 6 φουκαράδες που έχουν μπλέξει εκεί πάνω, είναι μεν χαρούμενοι και αισθάνονται τιμή που τους έβαλε εκεί επάνω δημογέροντες, αλλά ξέρουνε τι τους περιμένει, διότι πρέπει να λυσσούν τα προβλήματα και βέβαια, ένα το κρατούμενο, εάν δεν έχουνε καμία νομική παιδεία, εδώ πέρα υποτίθεται ότι πληρώνουν πανεπιστήμια και διδακτορικά και όταν έρχεται η ώρα να διοικήσουνε δεν μπορούνε, όχι αυτοί οι άνθρωποι που δεν είχαν, όμως ήταν άνθρωποι ψημένοι στη δουλειά και στη ζωή και αυτό αντικαταστούσε πάρα πολλά, πολλοί από αυτούς ήτανε αγράμματοι άνθρωποι ή ολιγογράμματοι, το πολύ να ξέρουνε λίγο μόνο να γράφουνε και λίγο να διαβάζουνε είναι βεβαίως θέμα και αυτό, εντάξει όταν δικάζεις, η δουλεία του δικαστή, του έντιμου δικαστή, έτσι? ο οποίος αγωνιά για αυτό, κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει πιο δύσκολο στο κόσμο όποτε είχα δικαστεί, την νύχτα δεν κοιμόμουνα, δεν θα κοιμόμουνα διότι είσαι δικαστήε σου έρχονται δύο άνθρωποι απέναντι, δύο αντίπαλοι και ο καθένας λέει, ότι έχει δίκαιο, ο καθένας λέει ότι είναι αθώος, σου φέρνει τεκμήρια που αποδεικνύει ότι είναι αθώος και πρέπει εσύ να βγάλεις συμπέρασμα, ποιος έχει το άδικο και όσο και να είσαι, ακόμη και ο πιο καλοπροαίρετος δικαστής ξέρει ανθρωπίνως ένα ποσοστό θα κάνει λάθος, ανθρωπίνως και την άλλη μέρα μπορεί να βγεις και να πεις ότι είναι ένοχος και να συντρίψεις ζωές, αυτά είναι μέσα στο παιχνίδι και σήμερα ο δικαστής δεν έχει το αλάθητο, γιατί από πάνω μέχρι κάτω να βοηθηθεί, τότε δεν υπήρχε κάτι για ένα χριστιανό ορθόδοξο, δημογέροντα ας πούμε,  για αυτό όμως υπήρχαν όμως δύο πονήματα τα οποία είναι φιλικά στη περίοδο της τουρκοκρατίας, το ένα είναι νομικά συνποιήματα κατά κάποιον τρόπο, το ένα προέρχεται από τη Θεσσαλονίκη το 1240, στις δεκαετίες του 1240, θυμάστε τι έγινε στη Θεσσαλονίκη εκείνη τη δεκαετία? 1240, η επανάσταση των Ζηλωτών, αυτή ήτανε μια πολύ έντονη και  έκρυθμη φάση στη ζωή της Θεσσαλονίκης, στις γραμμές ήτανε ομάδα ιδεολογικά οργισμένη και αποφασισμένη η οποία και κατέλαβε την πόλη της Θεσσαλονίκης για ένα διάστημα και ο Κωνσταντίνος ο  Αρμενόπουλος, ένα στέλεχος της ομάδας της ορθόδοξης εκκλησίας και γνωστικός, έκλεισε την ανομία αυτής της περιόδου, αλλά και τη βία και το μεγαλείο, θέλω να πω, με ανθρώπινες καταστάσεις και θεώρησε ότι μπορεί να βοηθήσει τη κοινωνία, γιατί η κοινωνία του χρειάζεται βοήθεια, το 1340 είμαστε στο Βυζάντιο, η Θεσσαλονίκη είναι βυζαντινή ακόμη, έχει μπροστά της ένα διάστημα 70 χρόνων για να γίνει Οθωμανική και λοιπόν ο Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος κάθεται κάτω, φαίνεται ότι ήτανε ένας πολύ προικισμένος νομικός ο οποίος συγκέντρωσε νομικά πονήματα της βυζαντινής περιόδου, κατά καιρούς δηλαδή, συλλήψεις της εκκλησίας, αποφάσεις της εκκλησίας, αλλά και αίτημα που είχε στο νου του και δημιούργησε ένα πολύτιμο νομικό έργο που ονομάζεται, Λόγιο νόμων των προχειροτών θεοκρατών λογίων, των νόμων         των νόμων, αλλά αυτό το έργο έχει μείνει γνωστό ως η Εξάμηλος, η εξάμηλος είναι το θρυλικότερο νομικό πόνημα που διαθέτει ο Ελληνικός λαός και είναι από τα θαυμαστότερα νομικά πονήματα της Ευρώπης, όχι μόνο της Ελλάδος, διότι χρησιμοποιήθηκε από ελληνικούς πληθυσμούς από το 1340 μέχρι τη δεκαετία του 1840, δηλαδή όταν ήλθε ο Καποδίστριας και οι Βαυαροί το σύνηθες νομικό βοήθημα ήταν Εξάμηλος του Αρμενόπουλου, θρυλικό έργο, εκτός από την Εξάμηλο του Αρμενόπουλου, αν ήταν κανείς τυχερός, μπορούσε, δημογέροντας λέω που ανησυχούσε για τις κρίσεις για την απόφαση του, μπορούσε να αναζητήσει και ενδεχομένως να βρει, ένα άλλο βιβλίο που προέρχονταν από, είναι της τουρκοκρατίας τώρα αυτό, είναι  του Αρμενόπουλου που είναι της εποχής του Βυζαντίου, είναι του 16ου αιώνα, δηλαδή πια μέσα στη τουρκοκρατία συγγράφηκε από το Μανουήλ Μαλαξός, αυτός ήτανε επίσης στέλεχος της εκκλησίας στη περιοχή των Θηβών και συνέταξε πάλι ένα πόνημα νομικό που ονομάζεται, ο Νομοκάδων, επομένως αν ήταν τυχεροί κάποιοι και είχαν στο χωριό τους κάποιο αντίγραφο αυτών των δύο, τότε θα μπορούσαν οι δημογέροντες να το χρησιμοποιήσουν, αν ήξεραν γράμματα ή έστω ένας από αυτούς ήξερε γράμματα ή έστω ο ιερέας του χωριού ήξερε γράμματα, διότι πολλές φορές και οι ιερείς δεν ξέρανε γράμματα και ξέρανε τη λειτουργία από στήθους, μέχρι πρόσφατα υπήρχαν ιερείς που δεν ήξεραν γράμματα και στην ελληνική λογοτεχνία του 19ου και 20ου αιώνα, αν λοιπόν υπήρχε κάποιος είχε δημιουργηθεί από αυτό, επίσης πια άλλη βοήθεια μπορούσες να έχεις στην απόδοση δικαιοσύνης, η μνήμη των τοπικών ανθρώπων πια είναι τα έθιμά μας, τι κάνουμε σε αυτή τη περίπτωση, αν δεν θυμόσουνα εσύ, ρώταγες ένα παππού, σε αυτυά οι γιαγιάδες είναι καλύτερες, τι θυμάσαι κυρά Φωτεινή να κάναμε όταν κάποιος αθετούσε τον γάμο ή είχε αρραβωνιαστεί αλλά ταυτοχρόνως αρραβωνιαζόντανε και άλλη, ξέρετε και η κυρά Φωτεινή έλεγε, παιδάκι μου...., εν πάσει περιπτώση κάποιος σου έλεγε κάτι και έπαιρνες μια κατεύθυνση, αλλά επειδή πολλές φορές αυτόματα, λες, ρε παιδί μου και καμιά φορά δημιουργούνταν θέματα, σε κάποιες περιοχές του σημερινού ελληνικού χώρου κάθισαν κάτω οι κάτοικοι και γράψανε τα έθιμα τους, αυτό έγινε σε αρκετές περιοχές, όχι σε όλες βέβαια, οι περισσότερες είναι νησιά του Αιγαίου,  Νάξος, Τήνος, Σύρος, Μύκονος, Σαντορίνη, Ύδρα, Σπέτσες, αλλά και σε στεργιανές περιοχές, γράψαν τα έθιμα τους ούτως ώστε να βοηθιούνται στην επίλυση των προβλημάτων τους.

Από αυτή τη καταγραφή των εθίμων βοηθιούμαστε πάρα πολύ για να καταλάβουμε το πνεύμα στο οποίο κινούνταν το δίκαιο, αλλά προσέξτε να δείτε, το πολύ τοπικό δίκαιο ο καθένας δεν είχε συναίσθηση ακριβώς οι άλλοι τι σκέφτονται για το ίδιο πράγμα, θέλω να σας διαβάσω την αρχαιότερη καταγραφή εθίμων που έχουμε που έχει διασωθεί, μπορεί να υπάρχουν και παλαιότερα, αλλά αυτό είναι το παλαιότερο που μας έχει διασωθεί, είναι του 1647 και προέρχεται από το νησί της Μυκόνου που η Μύκονος τότε μη την φανταστείτε ότι είναι παραντάϊς, δεν την ήξερε η μάνα της, τα αγαπώ τα νησιά μας, ήτανε όμορφα νησιά, ίσως πιο όμορφα και από τώρα, αλλά ριγμένα μέσα στο πέλαγος, στα νησιά γράφτηκαν πιο συστηματικά οι τοπικοί νόμοι, προφανώς είχε σχέση ότι είχαν προϊστορία υπαγωγής στους Βενετούς ή σε δυτικούς που σε αυτούς υπάρχει μια παράδοση τέτοια, είχε περάσει στους νησιώτες και τώρα θα σας διαβάσω αποσπάσματα από αυτή τη πρώτη καταγραφή νόμων που έχουμε από τη Μύκονο και βέβαια έχω επιλέξει τα πιο χαριτωμένα, διότι η Μύκονος αντιμετωπίζει ένα σοβαρό θέμα, μπαίνει η κατσίκα στο περιβόλι και τρώει τα λαχανικά, τι γίνεται? εδώ είναι σοβαρά πράγματα, αλλά και άλλα είναι σοβαρά θέματα, όπως σας είπα είναι καταγραφή του 1647 και είναι γνωστό ως η Ταρίφα της Μυκόνου, εν σήμερον φέρουσι όλοι μικροί και μεγάλοι, ιερείς, λαϊκοί της νήσου Μυκόνου το παρόν γράμμα, μη περιμένετε καλή σύνταξη, ορθογραφία κτλ. εστώτες και να βλέπουσιν πως το νησί της Μυκόνου είναι χαλασμένον και πάει το χειρότερο από όλα τα νησιά, αυτό είναι εισαγωγή, έρχονται τα καλά, θέλουμε όλοι μας μικροί και μεγάλοι και κάνουμεν την παρούσα ταρίφα, εδώ είναι η ταρίφα, έτσι ονόμαζαν τη καταγραφή των νόμων, η οποία να είναι παντοτινή εις ημάς και τα παιδιά μας και καθώς έχουμε το νησί μας παλαιόθεν, έτσι να στέκεται και με τούτους τους πάτους, η επόμενη παράγραφος είναι σπουδαία διότι, ας είναι παλαιόθεν από τις επιτάρησε το νησί μας, από τότε  που έληξε η  τρία      , ότε λαμβάνομεν γερόντοι και οπότε δεν μας αρέσουσι θα τις εβγάλουμεν να βάλουμεν άλλους, τώρα εδώ μαθαίνουμε ότι υπήρχε πάντοτε μια δημοκρατική διαδικασία στη Μύκονο, τους γερόντιο που θέλουμεν βάλει, να στέκονται με τούτους τους  πάτους και αρχίζει, αλλά διαβάζω τα πιο πιπεράτα, αυτό που θα σας πω τώρα έλυσε το πρόβλημα της χώρας, διότι ακούστε τους Μυκονιάτες, όστις βλαστημίσει το όνομα του θεού θα πληρώνει ασπρα σαράντα και να παίρνει ξυλιές είκοσι, όστις δώσει γροθιές να πληρώσει γρόσια ενάμισο, το άλλο πολύ σπουδαίο ήταν ότι οι Μυκονιάτες, όποιος βάλει σκάνδαλο ή άντρας ή γυναίκα να είναι κοντερά από την κρίση, δηλαδή να είναι καταδικασμένος, όποιος δεν πάγει στη βίγλα του, δεν πάει στη καθορισμένη, να είστε κορπεράδος γρόσια ένα, είναι αρκετά τα γρόσια, βάζει πρόστιμο, όποιος κόψει δέντρο χωρίς θέλημα του νοικοκύρη να παιδεύεται ως κλέφτης, όποιος κόψει αλλού τη οργιά του θα πλερώνει γρόσια δύο, εάν δεν έχει να πληρώσει σε ψαράδες, κοιτάξτε τι ενδιαφέρον είναι αυτό, προφανώς οι ψαράδες χρησιμοποιούσαν     για τα παραγάδια ποιος ξέρει γιατί κτλ. αλλά κοιτάξτε τι ενδιαφέρον είναι που υπήρχε σαν θέμα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και στη κεντρική κυβέρνηση, αν δεν βρίσκονταν ο ένοχος, σήμερα υπάρχει περίπτωση να πεις, δεν βρίσκω τον ένοχο    , αλλά το τελευταίο είναι το αριστούργημα, όποιος ξύσει κάτι εις το περβόλι κοντά στο πηγάδι συν τη πόρτα, να πληρώνει γρόσια ένα, όποιος σου ρίξει την εξώπορτα ή στο πηγάδι, οι Μυκονιάτες τα είχαν προβλέψει όλα, σοφοί οι Μυκονιάτες, είναι και άλλα από αυτά που σας διάβασα, προσέξτε,  οι Μυκονιάτες ήταν       , για τη Νάξο    θέλω να πω, το διπλανό νησί, ο καθένας αυτό που θεωρούσε σοβαρό, αυτό έγραφε και τώρα κάποιες κοινότητες παρέμειναν έτσι στοιχειώδεις όπως σας τις περιέγραψα, δηλαδή εντάξει οι δημογέροντες ήταν τοπικοί, άλλες κοινότητες όμως ήτανε πιο περίπλοκες.

Έτσι σε κάποιες περιοχές δημιουργήθηκαν πρωτοβάθμιες, δευτεροβάθμιες και τριτοβάθμιες εκπροσωπήσεις τοπικής αυτοδιοίκησης, στη περιοχή του Ζαγορίου που τα λέμε Ζαγοροχώρια, τα Ζαγοροχώρια είναι 40τόσα χωριά όλα μαζί, κάθε χωριό έβγαζε τους δικούς του δημογέροντες, αλλά κάθε χωριό ένας εκπρόσωπος συναντιόντανε στο χωριό Καπέσοβο που ήτανε το κέντρο της διοίκησης της τοπικής  αυτοδιοίκησης των Ζαγορίων, στα Ζαγόρια δε κατοικούσε κανένας τούρκος, ήταν μόνο χριστιανοί ορθόδοξοι και εκεί συνέρχονταν, δηλαδή το κοινό των Ζαγορίων όπως λεγόντανε για να συζητήσει θέματα που αφορούσαν όλο το Ζαγόρι, γιατί εντάξει το χωριό είχε τα δικά του ζητήματα, αλλά το Ζαγόρι, δεν ξέρω αν έχετε πάει στο Ζαγόρι ποτέ, στη περίφημη σκάλα του Βραβέτου, ένα καταπληκτικό έργο που συνδέει, ήταν υπέροχα τα καλντερίμια που υπάρχουν και οι γέφυρες ανάμεσα σε αυτό κτλ. αυτά ήταν αποφάσεις του κύκλου των Ζαγοραίων ότι έπρεπε να δημιουργηθούνε και οι κάτοικοι έβαζαν εθελοντική δουλειά, μπορεί να καλούσανε και κάποιο ειδικό σε κάποια τεχνικά ζητήματα και έκαναν αυτά τα θαυμάσια έργα που και σήμερα θαυμάζουμε, αυτή τώρα η αντιπροσωπία στο Καπέσοβο εξέλεγε ένα ή δύο άτομα τα οποία μιλούσαν σαν το         στα Ιωάννινα, γιατί στα Ιωάννινα? γιατί ήτανε το κέντρο της Οθωμανικής διοίκησης τα Ιωάννινα και το Ζαγόρι ήθελε να έχει κάποιον στο κέντρο της Οθωμανικής διοίκησης να παρακολουθεί, τι έκανε δηλαδή το Ζαγόρι? έβαζε λεφτά για αυτόν τον εκπρόσωπο, ένα ή δύο, αυτοί λεγόντανε Ντεκίρηδες, τους είχαν λοιπόν στα Ιωάννινα και άκουγαν τι έπρεπε να κάνουν, να δημιουργήσουν σχέσεις, δίκτυο γνωριμιών, ένα είδος μικρών διπλωματών, οι διπλωμάτες είναι μονίμως με ένα τσαντάκι στο χέρι και περιμένουν, βαριούνται αφόρητα, αλλά πρέπει να είναι σε επίσημες συναντήσεις κτλ. γιατί? για να γνωρίζουν ανθρώπους που θα τους είναι χρήσιμοι όταν θα έρθει η ώρα να πάρουν κάποια πληροφορία κτλ. να δώσουν τελοσπάντων πληροφορίες για το συμφέρον του τόπου τους, το ίδιο και οι Ντεκίρηδες ήταν στο κέντρο των Ιωαννίνων και επειδή έπρεπε να κάνουν γνωριμίες, έπρεπε να κατοικούν σε ωραίο σπίτι, να έχουν ρούχα καλά και να πηγαίνουν δώρα, διότι την εποχή αυτή που ομιλούμε δεν υπήρχε περίπτωση να πας να συναντήσεις κάποιον βαθμούχο τούρκο και να μην έχεις έτοιμο το δώρο, δηλαδή ήτανε, δεν ήτανε διαφθορά, ήταν αυτονόητο, έπρεπε να υπάρχει να το χρηματοδοτεί αυτό το άτομο η κοινότητα, αυτοί οι Ντεκίρηδες ήτανε στη περίπτωση των χωριών των Ζαγορίων τοποθετημένοι ας πούμε στα Ιωάννινα, συνήθως από άλλες περιφέρειες που ήταν πιο κοντινές προς την Κωνσταντινούπολη, κατά προτίμηση στέλνονταν στην Κωνσταντινούπολη οι Μπεκίρηδες.

Από τους διάφορους τόπους μπορούσαν βέβαια να στείλουν και είχαν το ποσό και έτσι οι Μπεκίρηδες στέλναν κατά καιρούς μηνύματα, ένα τέτοιο θα σας διαβάσω, ένα μήνυμα ενός Μπεκίρη το 18ο αιώνα που είναι από τη Σύρο αυτός και μάλιστα αυτό το έγγραφο έχει μείνει ιστορικό στη παρέα μου όταν είμασταν στη φοιτητική λέσχη, το 73, διότι τελειώνει με μια υπέροχη νεοελληνική φράση η οποία εκφράζει τον ελληνισμό διαχρονικά, θα σας το διαβάσω, είμαι ο Μπεκίρης της Σύρου στη Κωνσταντινούπολη, αυτός στη Κωνσταντινούπολη έχει κάνει δεσμό με κάποιον άρχοντα τούρκο που προφανώς είναι μέσα στη κυβέρνηση σημαντικός, δεν τον ονομάζει ποτέ μέσα στο έγγραφο, ούτε θα το έκανε γιατί θα τον εξέθετε, δεν υπάρχει περίπτωση, υποτίθεται ότι ξέρει η διοίκηση, οι δημογέροντες, ποιος είναι αυτός και αυτός ο άρχοντας ο Τούρκος ειδοποιεί στο Μπεκίρη ότι πρόκειται να γίνουν αλλαγές στη φορολογία του κρασιού και υπάρχει κίνδυνος να ανεβεί ο φόρος που πληρώνει η Σύρος για το κρασί, η Σύρος όμως όπως και όλα τα νησιά του Αιγαίου, πλήρωναν κανονικά, δεν γίνονταν σε αυτά τα νησιά απογραφή ποτέ, ούτε στα ψηλά βουνά, ούτε στα μικρά νησιά δεν γίνονταν απογραφή, άρα αν και υπήρχε συμφωνία με το οθωμανικό κράτος ότι πληρώνουνε μαχτού, δηλαδή κατά αποκοπή, είχε συμφωνηθεί ένα ποσό που πλήρωνε το νησί και πληρωνόνταν, συνήθως αυτό το ποσό ήταν πολύ μικρότερο από αυτό που θα πλήρωναν αν γίνονταν απογραφή, οπότε βόλευε πάρα πολύ τους νησιώτες αυτό το κατ' αποκοπή, ακούστε λοιπόν, εμείς η επιτροπή Γιώργη Βαμβακάρη και Γιώργη Προβελέτσιο, αυτή την εποχή η Σύρος έχει κατά συντριπτική πλειοψηφία καθολικούς, το αίτιο του παρόντος μου είναι να σας παλαιώσω ότι εδώ η ακατάσια του κρασιού, φθάνει το αντεραμήν θα αυξένει σε όλη τη επικράτεια του βασιλείου, ο εφέντης τα έστειλε και εγύρεψε τη θύρα αυτού του Μπεκιάρη μπολέτσιο, δηλαδή ο τελώνης, ο εφέντης έστειλε και εγύρεψεν τη θύρα αυτού του Μπεκιάρη, για την θύρα μοναχά εγύρεψε 3 κουκιά, λοιπόν ο αφέντης αραθύμισε ( θύμωσε) και τα άφησε όλα οπίσω και να σας γράψω εσας μυστικά για να εντολιθείτε του Αγά σας     να έχει συνέναιση ότι αν έρθει κανένας Τούρκος αυτού και γυρέψει να μετρήσει τα κρασιά, ακούστε τώρα οθωμανική διοίκηση, κάποιος διοικητής δίνει οδηγίες πως να διοικούν την    διοίκηση, ασφαλώς χρειάζεται πολύ φαντασία για να τον καταλάβουμε αυτόν, όταν έρθει κανένας Τούρκος και γυρέψει να μετρήσει τα κρασιά να μην τον αφήσετε να μετρήσει, μόνο να του δείξετε δόντια, λέγοντας του πως εμείς το έχουμε κομμένο επάνω μας, δηλαδή κατά αποκοπή, για 350 γρόσια, εάν τα ορίσεις και έλθεις προς τα εκεί, σου τα δίνουμε, αν παρά πάνω ένα ασπρό δεν έχουμε να σου δώκουμε και αν τα δεχτείς, δώστε τούτα, τα 350 γρόσια και πάρτε  χαρτί από τα χρέη του Κάδή, είναι η απόδειξη, να διαλαμβάνει ότι επληρώθει το μπουρέτι του κρασιού της Σύρας, γρόσια 350 και όχι παραπάνω, αυτή είναι η προσταγή του αφέντη, όποιος και αν έρθει και γυρέψει να μετρήσει τα κρασιά, να τον διώξετε, να φανερώσεται πως εφέντης σας μιλά  και σαν έρθει εδώ να κάνει σκιλαέτι, δηλαδή καθώς θα γυρίζει πίσω ο αποσταλμένος για να δημιουργήσει ζήτημα εναντίον των Συριανών, ο υπεύθυνος    τα  διορθώνει και η μεγαλειώδης φράση, τελειώνει με αυτό, πάντα όμως να κυριεύεις..................

Εις τη Μύκονο πάλι το 1710 για κάποιο λόγο η Οθωμανική αυτοκρατορία έστειλε ένα Καντή και έχουμε το έγγραφο των Μυκονιατών το 1710 οι οποίοι πήραν το Καντή και τον ξανά έβαλαν στο πλοίο μαζί με ένα έγγραφο της Μυκόνου που λέει, σας τον στέλνουμε πίσω και έχει την ωραιότατη φράση, αν θελήσετε να τιμωρήσετε το λέει ευνοϊκά κάποιον, όλους θα τιμωρήσετε γιατί όλοι μαζί το κάναμε που δείχνει λεβεντιά αυτό το πράγμα, παίρνω επάνω την ευθύνη μου και δεν φταίει ο άλλος, φταίει όλο το νησί, θέλω να πω συνέβαιναν τέτοια πράγματα, βέβαια παραλλήλως έπρεπε να τηρείς ισορροπίες γιατί εσύ ήσουν τόσος και η Οθωμανική αυτοκρατορία ήτανε γιγαντιαία, εντάξει η Μύκονος δεν είχε περάσει και τόσα πολλά, αλλά νησιά που είχανε μεγάλη οικονομία και παίζονταν πολλά από τη δράση τους είναι πιο προσεκτικά, μερικές φορές μπορεί να φτάσει το πράγμα και στο σημείο που θα σας περιγράψω, χωρίς να θέλω να υποτιμήσω την Ύδρα διότι η Ύδρα ήταν ένα εντυπωσιακό νησί, ξεχωριστό νησί και στην επανάσταση του 21 έπαιξε τεράστιο ρόλο και δε το συζητούμε και είναι οι ναυτικοί της οι καλύτεροι κτλ. το 1810, είμαστε 11 χρόνια πριν την επανάσταση στην οποία μπορεί οι Υδραίοι λίγο να καθυστέρησαν αλλά μετά μπήκαν με όλες τους τις δυνάμεις, άλλαξε ο Καμπουράν Πασάς, ο Καμπουράν Πασάς είναι ο υπεύθυνος για τη θάλασσα, είναι ο υπεύθυνος για τα παράλια, είναι ο υπεύθυνος για τα ναυτικά ζητήματα, αν κάποια πλοία στη διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας τα πιάσουνε να διακινούνε πειρατές      ακολουθεί οι ναυτικοί στα σκλαβοπάζαρα του Αλγερίου θα γράψουνε στον Καμπουράν Πασά, ο Καμπουράν Πάσας βοήθησε για τη       θεωρούσε σημαντικά τα πράγματα πίσω από αυτή την ιστορία, μαθεύτηκε λοιπόν στην Ύδρα η αλλαγή του Καμπουράν Πασά και η κοινότητα Ύδρας έστειλε μια επιστολή, αυτό που θα σας διαβάσω, υψηλότατε, δικαιότατε, ευσπλαχνικότατε, αι πολυχρόνιαι υμων αφέντη Χαμες Αλή Πασά εφέντη μας, Βεζυρή και Καμπουράν Πασά εφέντη μας, την υμετέρα θεοφρούρητον υψηλότητα δουλοπρεπώς προσκυνούντες τα ίχνη των ποδών σου καταφιλώ, αυτό είναι η εισαγωγή τώρα, ευχαριστούμεν χιλιάκις τον μεγαλοδύναμον θεόν δια την διαλογήν σας εις το υπέρτατον της ναυαρχείας αξίωμα της υμετέρας θεοφρουρήτου υψηλότητος επειδή είναι εις όλους γνωρισμένη η φρόνηση και η ευσπλαχνίας σας και η σοφή διοίκησης εις πάντα και ο παραπάνω έπαινος και η δόξα όπου υψηλοθυμεν τοιούτον αφέντου επειδή ελπίζομεν ως και εκ των προκατόχων σας να ευρισκόμεθα υπό τη σκέπη των πτερύγων σας και να έχομεν αυθεντική εύνοιαν και πάει λέγοντας, τώρα όπως σας είπα, υπήρχαν κοινότητες απλές, σας περιέγραψα ήταν ο κυρ Νίκος, ο κυρ Δήμος, οι κοινότητες των Ζαγορίων που σας περιέγραψα είναι πιο περίπλοκες, διότι έχει και τριτοβάθμια εκπροσώπηση, σε πολλές κοινότητες το σύστημα ήταν δημοκρατικό ενός τύπου, σε άλλες κοινότητες δεν ήταν δημοκρατικό στην εκλογή π.χ. στην Αθήνα, η πόλη της Αθήνας είχε 24 μεγάλες οικογένειες, οικογένειες Μπενιζέλου, οικογένειες Χαλκοκονδύλη κτλ. πολλές από αυτές τις οικογένειες ήταν απόγονοι των βυζαντινών και αυτές είχαν μεγάλη θέση μέσα στην κοινωνία και αυτές μεταξύ τους εξέλεγαν την διοίκηση, δεν συμμετείχαν άλλοι, παρά μόνο οικογένειες μεταξύ τους κάθε τόσο συγκεντρώνονταν και επέλεγαν ποιος θα είναι τώρα ο δημογέροντας, παρόμοιο πράγμα συνέβαινε στο Μυστρά, στη Λειβαδιά, θέλω να πω, υπήρχαν διάφορες εκφάνσεις, σε άλλες περιοχές όπως η Ύδρα ας πούμε, στη τοπική αυτοδιοίκηση συμμετείχαν μόνο όσοι είχαν πλοία, καραβοκύρηδες δηλαδή, δεν μετείχαν οι ναύτες, ούτε καν οι καπεταναίοι, οι καπεταναίοι μετείχαν στις διάφορες συνεδριάσεις με δικαίωμα λόγου αλλά όχι ψήφου, ούτε κάτι παραπάνω, θέλω να πω υπήρχαν ένα σωρό σχήματα και βέβαια δεν ήταν και όλα τα ίδια σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, διότι στην αρχή, τους πρώτους αιώνες, δηλαδή στον 14ο, 15ο αιώνα οι κοινότητες είναι στη πρώτη τους αναδιοργάνωση, ακόμη δεν έχει αναπτυχθεί η οικονομία του εμπορίου, των τεχνιτών, των ναυτικών, άρα είναι πιο πολύ στοιχειώδης η τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά μετά το 16ο και κυρίως μετά τον 17ο και 18ο αιώνα καθώς έχουνε αναπτυχθεί άτομα επώνυμα που είναι πλέον πλούσια που έχουνε μπει στο εμπόριο, που έχουνε μπει στη ναυτοσύνη και έχουνε προκόψει, επιδιώκουνε πολλοί από αυτούς να μπούνε στη τοπική αυτοδιοίκηση με αποτέλεσμα να υπάρχουν εσωτερικές συγκρούσεις σε κοινότητες, σε κάποιες πάρα πολύ δυνατές, πάρα πολύ έντονες κοινωνικές συγκρούσεις, στη Λάρισα, στα Τρίκαλα, στη Σιάτιστα, στη Κοζάνη, στην Ύδρα, στη Σάμο, στην Άνδρο σε διάφορα σημεία έχουμε συγκρούσεις στο 18ο πολλές φορές φτάνουν σε αίμα και δημιουργούνται αυτά που λέγονται ταρά στα τούρκικά, σημαίνει υπεύθυνα, δηλαδή φατρίες, τα κόμματα, δημιουργούνται κόμματα και σε αρκετά σημεία γίνονται σκληρότατες συγκρούσεις........

Αντέχοντας στο Χρόνο - Ιστορία του Νέου Ελληνισμού (13ος - 19ος Αιώνας) Επ. 21

 Τελικά αυτό που βοήθησε πολύ και άλλαξε τα πράγματα είναι το άνοιγμα των συνόρων προς τη κεντρική Ευρώπη, σας είπα ότι είχαν δημιουργηθεί ευκαιρίες από τη Βλαχία και τη Μολδαβία, η Βλαχία και η Μολδαβία δεν ήταν μόνοι τους, είχαν και την Τρανσυλβανία στην οποία επίσης Έλληνες είχαν μετακινηθεί από τον 17ο αιώνα και στην Ουγγαρία και έχουν δημιουργήσει τόσες ελληνικές παροικίες που στην ουγγρική γλώσσα εκείνων των αιώνων, η λέξη Έλληνας που ήταν κρεκ, δηλαδή στα ουγγρικά σήμαινε έμπορος.

Στο μεταξύ βέβαια εμπόριο είχανε με την Ιταλία σταθερό, αυτό το εμπόριο με την Ιταλία ξεκινάει από το 16ο αιώνα και συνεχίζεται, μεγάλες σπουδαίες ελληνικές παροικίες δημιουργήθηκαν σε διάφορα λιμάνια, ξανά μανάν, στην Ιταλία, ανανεώθηκε η ελληνική παρουσία στην Ιταλία με κορυφαία βέβαια πόλη τη Βενετία στην οποία η ελληνική παροικία ήταν πολύ αξιοσημείωτη, η ελληνική παροικία βρίσκονταν πίσω από το παλάτι του Δόγη, ακριβώς στη πίσω πλευρά του παλατιού του Δόγη προς το ταρσανά, προς το αρσενάϊ δηλαδή, αν ξέρετε τη Βενετία αυτή η περιοχή ήτανε η περιοχή ντεϊ γκρέτσι, και τα περισσότερα σπίτια και οικοδομήματα μέχρι πρόσφατα σχετικά ήταν ελληνικά από αυτό το μεγαλείο της ελληνικής παρουσίας έχουν μείνει ελάχιστα κτίρια, ανάμεσα στα οποία το κτίριο του φραγκινιανού φροντιστηρίου που σήμερα είναι το κέντρο των βυζαντινών και μεταβυζαντινών ερευνών, το μοναδικό ερευνητικό κέντρο που έχει η Ελλάδα εκτός Ελλάδος και βρίσκεται πάνω στα κανάλια πίσω από του Δόγη, ένα υπέροχο και εκεί βρίσκεται και ο Σαν τσορτσι ντεϊ γκρέτσι, ο Άγιος Γεώργιος των Ελλήνων είναι τα λίγα πράγματα που έχουνε απομείνει από τη κορυφαία ελληνική παρουσία στη Βενετία, αιώνων παρουσία και δεν είναι μόνο ότι βρίσκονταν εκεί Έλληνες εμπορευόμενοι πήγαινε - έλα, αλλά σταθερά εγκατεστημένοι στη Βενετία, αλλά η Βενετία είχε τη ναυαρχίδα του ελληνισμού, εκτός Οθωμανικής αυτοκρατορίας, για αιώνες τα ελληνικά βιβλία τυπώνονταν στη Βενετία, εξ' άλλου το πρώτο ελληνικό βιβλίο τυπώθηκε στην Ιταλία.

Υπήρχαν ελληνικά τυπογραφεία στην Οθωμανική αυτοκρατορία, το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο δημιουργήθηκε στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως το 17ο αιώνα, τη δεκαετία του 1620, πριν δεν υπήρχε κανένα ελληνικό τυπογραφείο, σταδιακά απέκτησε τυπογραφεία η Οθωμανική αυτοκρατορία ελληνικά στη Μοσχόπολη σπουδαία ελληνικά τυπογραφεία, αλλά ο όγκος των ελληνικών βιβλίων παρήγοντο εκτός Οθωμανικής αυτοκρατορίας, κυρίως στη Βενετία, αργότερα στη Βιέννη, η πόλης η οποία πήρε τα σκήπτρα από τη Βενετία και επίσης ελληνικά βιβλία τυπώνονταν στο Παρίσι, στη Βούδα, στη Πέστη, στη Μόσχα, στην Οδυσσό, δηλαδή υπήρχαν σημεία που τυπώνονταν ελληνικά βιβλία γιατί οι Έλληνες είχαν επίδοση στα γράμματα και στη περίοδο της τουρκοκρατία έκαναν θαύματα στα γράμματα και τα σχολεία τους εξαιρετικά και όχι κρυφά, ήταν φανερά στο κέντρο των πόλεων, μεγάλα και τρανά, θα τα πούμε στην επόμενη φορά αυτό.

Τώρα το στεργιανό εμπόριο ευνοήθηκε από την έκταση της αυτοκρατορίας, από τη παξ, από το ότι χρειάζονταν μεσολάβηση οι ξένοι έμποροι οπότε δημιουργήθηκαν δίκτια μεσαζόντων έτσι μπορούσαν και λειτουργούσαν και μεγάλες ευκαιρίες δόθηκαν όταν άνοιξαν τα αυστριακά σύνορα όπως σας είπα, μετά τη συνθήκη του Κάρλοβιτς και του Πασάροβιτς αν τις θυμάστε, του Κάρλοβιτς είναι το 1699, οι Οθωμανοί έχουνε κτυπήσει τη Βιέννη το 1683 ελπίζοντας ότι θα την πάρουν, παίξανε και χάσανε, ηττήθηκαν, μπαίνουν πια σε παρακμή καθαρή, προσπαθούν και ξανά συγκρούονται με τους Αυστριακούς και τους Βενετούς οπότε το 1715 υπογράφεται η συνθήκη του Πασάροβιτς και με αυτή τη συνθήκη η Οθωμανική αυτοκρατορία συμφωνεί με την αυστριακή πλευρά το πως έμποροι μπορούν από τη μια περιοχή να πηγαίνουν στην άλλη, από την αυστριακή περιοχή δεν έμπαινε κανείς στην Οθωμανική αυτοκρατορία διότι τους φαινόντανε.....αντιθέτως από τη δικιά μας πλευρά μαθαίνει ο κυρ Κίτσος ότι μπορεί να πάει στη Βιέννη και ο κυρ Κίτσος δεν κολώνει δεν πίνει φραπέ στη πλατεία, πιάνει τη πέτρα και τη λιώνει, μπορεί να μη ξέρει γράμματα, αλλά μπαίνει μπροστά στη ζωή, λοιπόν μαθαίνει ότι μπορεί να πάει στη Βιέννη, δεν φορτώνω μερικά μουλάρια, αν πουλιούνται, φεύγουν οι 3 πρώτοι, παίρνουν το δρόμο, τον δρομάκο, δεν είναι και δίπλα, δεν είναι και πολύ μακριά, όλα αυτά που σας λέω σε σχέση με το στεργιανό εμπόριο αφορούν τα Βαλκάνια από τη Λαμία και πάνω, από τη Λαμία και κάτω δεν ασχολήθηκαν οι άνθρωποι με αυτό, ήταν και μακριά αναλογικά, δηλαδή η Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Ήπειρος είναι κοντύτερα σε αυτούς τους δρόμους και έτσι είχαν και άλλες επαφές με τα μεγάλα κέντρα της αυτοκρατορίας πιο ανοιχτοί, λοιπόν ένας έμπορος από τη Πέλλα, από την Ήπειρο, από τον Όλυμπο, από τον Κίσσαβο, φορτώνει τα ζώα του και παίρνει, δεν υπήρχαν δρόμοι, μονοπάτια, εδώ μιλάμε για άθλους, χωρίς χάρτη, δηλαδή να πιάσεις σερβικές, βοσνιακές περιοχές και παρ' όλα αυτά εκεί το χαβά τους, κάποιους τους φάγανε οι λύκοι, κάποιοι έφτασαν στη Βιέννη πηγαίνοντας μέσα από ροές ποταμών απόν Αξιό, και μετά άλλες διαδρομές, φτάνοντας στο Βελιγράδι στο Σέβρων, μια περιοχή έξω από το Βελιγράδι και από εκεί πια έμπαινες σε αυστριακό έδαφος οπότε και η Βιέννη δεν ήταν μακριά, ήταν δύσκολες διαδρομές και για να τις βγάλουν πέρα, συγκροτούσαν κομπανία όπως έλεγαν, κομπανία, δηλαδή πριν το ταξίδι μαζεύονταν 3-4 και συμφωνούσαν πως θα κάνουν την διαδικασία ολόκληρη, στο δρόμο θα κάνουμε αυτά, ο ένας θα βοηθάει τον άλλο εκεί, αν θα συμβεί αυτό, όταν φτάσουμε στην αγορά θα κάνουμε αυτό, γράφονταν αυτά, ούτως ώστε να μη συγκρουστούν μεταξύ τους, η λέξη κομπανία είναι ιταλική, αλλά και παγκόσμια και προέρχεται από τον όρο, κον μπάνιε, πάντως στα ιταλικά θα πει, είναι αυτό που τρως με τον άλλο το ίδιο ψωμί, κάνει δηλαδή κάτι με το οποίο τρως με τον άλλο το ίδιο ψωμί, μετά το πήραν και οι αγγλοσάξωνες και έγινε κορπς κτλ. αλλά είναι ιταλικός όρος και υπάρχουν κάποιοι που ξέρουν και τα γράφουνε, ίσως έχουν σωθεί και κάποια γραμμένα, σήμερον  εμείς ο κυρ Κίτσος και ο κυρ Μήτσος συμφωνήσαμε στη διάρκεια του δρόμου.........φτάσαμε πρώτοι στη Βιέννη, υπάρχουν ανέκδοτα όταν ήρθαν οι πρώτοι Έλληνες, ήρθανε εδώ στη Βιέννη γιατί έπεσε αρρώστια, για το δρόμο είχαν πάρει σκόρδα και κρεμμύδια και από το πολύ περπάτημα δημιουργήθηκε αγωνία, σου λέει κάτι γίνεται εδώ, αλλά αυτοί δεν κωλώνανε ο κυρ Μήτσος και ο κυρ Κίτσος και τα πουλήσανε αυτά που είχανε φέρει και ήρθανε πίσω, φορτώσανε και κάτι από τη Βιέννη για να το πουλήσουνε και κάποιοι γυρίσαν πίσω και ήτανε      , οπότε αμέσως το έμαθαν και οι άλλοι, το έμαθε και η κυρά του γείτονα, η οποία είπε στον άντρα της, είδες αυτοί οι δύο πήγανε Βιέννη και ήρθε με κέρδη και έφερε και έβαλε και η κυρά Κατίνα ένα ωραίο κόσμημα, σαν να του έλεγε, φόρτωσε και εσύ το μουλάρι και πήγαινε, ξέρετε πως λειτουργεί η κοινωνία, άρχισαν να φεύγουν τα μουλάρια προς τη Βιέννη φορτωμένα με προϊόντα, γέμισε η Βιέννη με Έλληνες, όχι μόνο η Βιέννη και η Πέστη και η Βούδα, στη Βιέννη η ελληνική παροικία είναι στον Άγιο Στέφανο και την εποχή εκείνη ήταν και τα ελληνικά τυπογραφεία, εκεί πήγε ο Ρήγας Βελενστενλής και τύπωσε τα βιβλία του, εκεί τυπώθηκε η πρώτη ελληνική εφημερίδα στη Βιέννη, ο τίτλος της, εφημερίς, το 1791 οι αδελφοί Μαρκίδης Πουλίου από τη Κοζάνη, διότι από τη Κοζάνη, από τα Σιάτιστα φύγανε κοπάδια οι άνθρωποι για αυτό το εμπόριο, η οικογένεια Βουλκάρια, προέρχεται η οικογένεια Βουλκάρια γιατί είναι Καραγιάννηδες από τη Κοζάνη, από τα Σιάτιστα, οι Βούλγκαρη είναι από πάνω από τα Τζουμέρκα, εφύγανε και μεγαλουργήσανε, οι Σίνα φύγανε από τα βουνά και κάποιοι από αυτούς γίνανε και     σταδιακά, δηλαδή όχι απλώς έπιασε το εμπόριο τους, όχι απλώς στήσανε κομπανίες και επιχειρήσεις αλλά με το χρόνο, με το χρόνο, φυσικά όλα αυτά θέλουν χρόνο, γίνανε μεγάλοι και τρανοί, έγιναν Βαρώνοι κτλ. πολλοί από αυτούς είναι Βλάχοι Έλληνες, επίσης ξέχασα να πω, στη Τεργέστη πόλη που ανήκει στην αυστριακή αυτοκρατορία και που μάλιστα η αυστριακή κυβέρνηση για να ζητήσει      από τη περιοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας έδωσε προνόμια στους ναυτικούς που θα ερχόντανε, για αυτό η Τεργέστη απέκτησε πολύ σπουδαία ελληνική παροικία, αν πάτε στη Τεργέστη, στο λιμάνι της Τεργέστης κατοικίες που είναι μεγαλύτερες από το ελληνικό κοινοβούλιο, ήταν των Ελλήνων, αν πήγαινε κανείς στη Τεργέστη με τα βιβλία που παρέχει η πόλη της Τεργέστης λέει, αυτό ήτανε του Έλληνα εμπόρου τάδε, αυτό του Έλληνα εμπόρου τάδε, το ένα είναι το κέντρο πολιτισμού της Τεργέστης μέσα έχει θέατρα κτλ. κοιτάξτε μιλάμε για τους πολύ επιτυχημένους, εντάξει? υπήρχαν πολύ πετυχημένοι, πετυχημένοι, οι μετρίως επιτυχημένοι, δεν είναι όλα σαξές στόρι, αλλά δόθηκαν ευκαιρίες μεγάλες προς τη κεντρική Ευρώπη, στη Λειψία επίσης στη Γερμανία, πάντα η Λειψία είχε τις μεγάλες πανηγύρεις μέχρι σήμερα, έχει τις μεγαλύτερες εμπορικές εκθέσεις στην Ευρώπη, το είχε αυτό η Λειψία από το Μεσαίωνα, για αυτό οι Έλληνες πήγαιναν εκεί πουλούσαν, έπαιρναν και δόθηκαν ευκαιρίες οι Ρώσοι κατανικούν τους Οθωμανούς επανειλημμένα, δημιουργούν τελικά πρόσβασης στη Μαύρη Θάλασσα, η Μεγάλη Αικατερίνη δημιουργεί την Οδησσό στη Μαύρη Θάλασσα, μια πόλης που απέκτησε Έλληνες δημάρχους, στην κεντρική λεωφόρο της Οδησσού τα αρχοντικά το ένα μετά το άλλο είναι Ελλήνων εμπόρων, πρόσεξτε στην Οδησσό πήγαν πολλοί Έλληνες, πήγαν και Βούλγαροι, πήγαν και Αλβανοί, πήγαν γενικά ορθόδοξοι χριστιανοί, όταν δημιουργήθηκε η Οδησσός το 1794, η Οδησσός ήτανε το κερασάκι στη τούρτα γιατί η Μαύρη Θάλασσα για τους Έλληνες είναι η Θάλασσα, ο Εύξεινος Πόντος.

Ως τώρα 3000 χρόνια η Μαύρη Θάλασσα, ξανά μανάν τους δόθηκε ευκαιρία, όχι μόνο μέχρι τη Προύσα έφταναν μέχρι τη Κασπία θάλασσα, έφτασε στη Κασπία Θάλασσα ένας τύπος από τα Ψαρά, ο Βαρβάκης, εντόπισε τη παραγωγή του χαβιαριού και αυτός εξήγαγε το χαβιάρι εκτός Ρωσίας με δική του τη παραγωγή, αλλά τι βρήκε, βρήκε τρόπο να συντηρείται το χαβιάρι, να συσκευάζεται ώστε να μπορεί να φύγει και έγινε ο κολοσσός του χαβιαριού, εδώ μιλάμε για καταπληκτικά πράγματα που γίνανε και προσέξτε να δείτε, παροικίες, ο ελληνισμός δέθηκε ξανά μανάν με την ξενιτιά, ο άντρας μου έφευγε, ο γιός μου έφευγε, ο αδελφός μου έφευγε, γιατί ήταν η ευκαιρία του, πήγαινε - έρχονταν, σταδιακά έμεναν εκεί και τα δημοτικά τραγούδια είναι γεμάτα με τραγούδια της ξενιτιάς, ανάθεμα σε ξενιτιά που όσα καλά κι' αν έχεις, να στέλνουν παιδιά ανύπαντρα γυρίζουν γερασμένα, στέλνω και εγώ τον άντρα μου και τον αντραδελφό μου και κάνουν χρόνους 18 και μήνες 15, ανάθεμα σε ξενιτιά και εσύ και το καλό σου που παίρνεις τρυφερά παιδιά, γυρίζουν παντρεμένα και βέβαια αυτή την εποχή αναγνώρισε η παραγωγή σε κάποιοι τόποι που παράγουν κάτι που έχει μεγάλη ζήτηση σε αυτές τις αγορές, ποια είναι, χαρακτηριστικό είναι τα Αμπελάκια στο Κίσσαβο, τα Αμπελάκια λέμε για το θρύλο των Αμπελακίων, έχετε πάει στο αρχοντικό του Σβαρτς, το λέω αυτό γιατί τα γερμανικά έγιναν η δεύτερη γλώσσα για τη βόρεια Ελλάδα, οι άντρες πηγαινο - έρχονταν στη Βιέννη, στη Λειψία και τα γερμανικά ήτανε η δεύτερη γλώσσα, οι άντρες ξέρανε, οι γυναίκες δεν ξέρανε γιατί έμεναν πίσω, ήτανε ο κύριος Μαύρος (Σβαρτς), για να έρχεται τόσο συχνά στη Βιέννη που το άλλαξε το όνομα του και το έκανε Σβαρτς, από το Ζητούνι και πάνω δεν υπερβάλλω ότι ήταν εκατοντάδες τέτοια αρχοντικά, δείτε τι έγινε στα Αμπελάκια, προσέξτε να δείτε για να δούμε ένα χαρακτηριστικό πράγμα, ήταν τόποι οι οποίοι σπάζαν το κοντέρ στο εισόδημα, Ύδρα, Σπέτσες, Γαλαξείδι, για να πω κάποια που μου έρχονται στο νου, Καστελλόριζο, Αμπελάκια, Κοζάνη, Σιάτιστα, όλη αυτή η βόρεια Ελλάδα η σημερινή είχε επιτυχία σε αυτό το πράγμα, σας είπα από το Ζητούνι και κάτω όχι, η Πελοπόννησος όχι, η Πελοπόννησος ήταν μια αγροτική περιοχή, δεν μετείχε σε αυτό το πράγμα, τα Αμπελάκια παρήγαγαν παραδοσιακά, δίπλα στο Κίσσαβο δεν είναι πολύ ψηλά, στα Τέμπη, στο στενό των Τεμπών, στη περιοχή εκεί του Κισσάβου που είναι τα Αμπελάκια φύεται ένας θάμνος που λέγεται ερυθρόδαμον ή μελισάκι του οποίου οι ρίζες όταν βράσουνε, βγάζουν ένα καταπληκτικό κόκκινο χρώμα  και πολύ ανθεκτικό κόκκινο, το κόκκινο χρώμα είναι πολύ αδύναμο στο φως από τη φύση του, φαίνεται για να είναι κόκκινο έχει κάποιο υλικό που ξεθυμένει, αν έχετε ένα ρούχο μαύρο και κόκκινο αυτό που θα ξασπρίσει πρώτο είναι το κόκκινο, τότε το κόκκινο ήταν αδύναμο χρώμα και οι Αμπελακιώτες παίρνανε από το κάμπο της Θεσσαλίας άψογο μπαμπάκι το κλώθανε σε πολλά χωριά, δεν είναι Αμπελάκια αλλά είναι δεκάδες χωριά ολόγυρα τα οποία ήταν συνασπισμένα σε αυτό, κλώθανε την κλωστή γυναίκες ολημερίς ήτανε μια βιομηχανία ας πούμε και μετά πάλι το βάφανε αυτό το πράγμα, αυτό το κάνανε η γυναίκες και στη συνέχεια οι άντρες το παίρνανε με τα μουλάρια και τα πηγαίνανε και τα πουλάγανε στη Βιέννη κατά κύριο λόγο, στη Βούδα, στη Πέστη, στη Λειψία κτλ. τα νήματα των Αμπελακίων έγιναν τα καλύτερα νήματα της Ευρώπης, πήγαν στην αγορά της Βιέννης και σπάσαν τα ταμεία, γυριζαν πίσω οι Αμπελακιώτες φορτωμένοι με πλούτο, οπότε τα Αμπελάκια μπήκαν όλοι σε αυτή τη διαδικασία, να σκεφτείτε ξένοι περιηγητές που επισκέπτονταν τα Αμπελάκια το 1780, το 1790 δεν μπορούσαν να κοιμηθούνε το βράδι γιατί όλα τα σπίτια, όλη μέρα, όλη νύχτα ακούγονταν οι κτύποι της βιοτεχνίας και έλεγαν αυτό δεν είναι τουριστικό χωριό, είναι ολλανδικό χωριό γιατί οι Ολλανδοί είναι ξακουστοί για την εργατικότητα τους, οι Αμπελακιώτες ίδρυσαν ένα από τα καλύτερα σχολεία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας γιατί μπορούσαν να το χρηματοδοτήσουν, εδώ δίδαξαν λόγιοι της υψηλότερης ελληνικής λογιοσύνης και παίκτηκε και στα Αμπελάκια το 18ο αιώνα, το πρώτο γερμανικό θεατρικό έργο σε ελληνική μετάφραση σε όλη την Οθωμανική αυτοκρατορία, προσέξτε να δείτε ήταν τόσες πολλές οι καταθέσεις των Αμπελακιωτών στη τράπεζα της Βιέννης που όταν η τράπεζα της Βιέννης πήγε να αλλάξει την πολιτική των επιτοκίων, οι Αμπελακιώτες είπαν ότι θα αποσύρουν τα κεφάλαια τους από τη τράπεζα και η τράπεζα απέσυρε τη πρόταση της, τόσα χρήματα είχαν οι Αμπελακιώτες, πως αυτά που σας περιέγραψα όμως, μέχρι το 1815 τελειώνουν οι Ναπολεόντιοι πόλεμοι, Άγγλοι και Γάλλοι ξανά μπαίνουν στο παιχνίδι, η Αγγλία έχει μπει στη βιομηχανική επανάσταση και προχωράει και αλλάζει το σκηνικό, ούτε οι ναυτικοί μας έχουν τόσα πια κέρδη, αρχίζει η κρίση, μεγάλη κρίση η οποία φάνηκε πολύ κοντά, εκεί μετά το 1815, 1820, κατά πολλούς ιστορικούς η επανάσταση είναι προϊόν της κρίσης, διότι συνήθως οι επαναστάσεις προκύπτουν όταν κάποιος έχει ανεβεί και κατεβεί και τότε τα Αμπελάκια συντρίφτηκαν, διότι η αγγλική βιομηχανία πήρε δείγματα αμπελακιώτικα και μιμήθηκε χημικά το αμπελακιώτικο αποτέλεσμα, τα Αμπελάκια έμειναν σε άσχημη κατάσταση, μέσα σε λίγο χρόνο έγιναν ξανά ένα οθωμανικό χωριό εκεί πέρα με συντριμμένη οικονομία, οι ναυτικοί δεν ήταν συντριμμένη, γιατί? διότι τη περίοδο της ακμής του εμπορίου που ήταν τόσο μεγάλο, τα πολλά χρήματα που κέρδισαν τα επένδυαν σε νέα πλοία και σε νέα πλοία και σε νέα πλοία και όταν ήρθε η κρίση τα πλοία έμειναν χωρίς κίνηση και αυτό έφερνε ακόμη μεγαλύτερες απώλειες, ήταν ένας κύκλος η οικονομία, τώρα θα αφήσουμε την οικονομία, θα θυμίσω ότι αυτά που είπαμε αφορούν, όσον αφορά το στεργιανό εμπόριο από τη Λαμία και πάνω και όσο αφορά το θαλασσινό εμπόριο, σημεία, δεν ήταν όλα τα νησιά μας ναυτικά, καθόλου, κάποια νησιά έγιναν ναυτικά, κάποιοι τόποι παραλιακοί έγιναν ναυτικοί και κάποιοι από αυτούς πολύ επιτυχημένοι, άλλοι μετρίως επιτυχημένοι και δεν ξεχνάμε ότι εκείνοι που ζούσαν τις χειρότερες συνθήκες ήταν οι αγρότες των πεδιάδων, δεν ήταν ένας και δύο, ήταν μεγάλοι ομάδα του πληθυσμού που ζούσε σε τέτοιες καταστάσεις.

Τώρα θέλω να αναφερθούμε σε ένα θέμα που το συσχετίζω πάντα στο μάθημα με τις συντεχνίες που λέγαμε πριν και τους εμπόρους, αλλά είναι τεράστιο θέμα, στη πραγματικότητα είναι το μεγαλύτερο θέμα της περιόδου της τουρκοκρατίας και είναι η εκκλησία, στη περίοδο της τουρκοκρατίας αν υπήρχε ένας θεσμός κεντρικός, είναι η εκκλησία, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως βεβαίως, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως σας θυμίζω ανέκαμψε, δηλαδή     αναστήθηκε μετά τη κατάληψη της  πόλεως με τη δράση του Μωάμεθ του πορθητή ο οποίος θέλησε να ξανά αποκτήσει Πατριάρχη η κενοθείσα θέση του Πατριάρχη διότι ο Πατριάρχης ήταν στην Ιταλία κτλ. και έτσι ανέβηκε στη θέση του Πατριάρχη, ο Γεώργιος Σχολάριος ή Γεννάδιος, τα έχουμε πει αυτά, οι Οθωμανοί ήθελαν να έχουν στα Βαλκάνια, τα Βαλκάνια είχανε τόσους πολλούς ορθοδόξους και ένα Πατριαρχείο, να είναι και δίπλα στη κεντρική εξουσία για να μπορούν, γιατί για τους Οθωμανούς ήταν ένα διοικητικό σχήμα, για αυτό και οι Οθωμανοί έκλεισαν το Πατριαρχείο των Βουλγάρων και το Πατριαρχείο των Σέρβων, για να μείνει ένα Πατριαρχείο, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, έτσι το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως από τον 15ο αιώνα είναι το μοναδικό Πατριαρχείο για όλους τους ορθοδόξους χριστιανούς της Βαλκανικής, Ρουμάνους, Αλβανούς, Σέρβους, Βουλγάρους, διότι είχαν κλείσει τα υπόλοιπα Πατριαρχεία.

Τώρα το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως είχε τεράστιες ευθύνες εκ των πραγμάτων οι Οθωμανοί περίμεναν από αυτό τα πάντα, ήτανε αυτό  που θα έλυνε τα προβλήματα των ορθοδόξων για να μην ενοχλείτε η αυτοκρατορία, όταν η αυτοκρατορία ήθελε κάτι να μεταφερθεί, θα μεταφέρονταν μέσω του μηχανισμού του Πατριαρχείου, δηλαδή ο Πατριάρχης επέβλεπε τους Μητροπολίτες, τους ιερείς, ήταν στημένο αυτό από χρόνια, ήταν στημένος από χρόνια αυτός ο μηχανισμός, τώρα το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως έζησε κάτι πολύ βαρύ, διότι ακριβώς έγινε τόσο σημαντικό και έζησε κάτι που η δυτική εκκλησία το είχε ζήσει στο 15ο αιώνα και στο 16ο και εκεί είχε δημιουργηθεί το κίνημα των προτεσταντών, είχε συμβεί στη δυτική εκκλησία, οι Πάπες ζούσαν συνεχώς σε ένα κλίμα συνεχούς αλλαγής, οι Πάπες άλλαζαν συνεχώς και ο καθένας αγόραζε τη θέση της εκκλησίας μέσω δωροδοκιών, όταν ανεβαίνει ένας Πατριάρχης στην εξουσία, πρέπει να πεθάνει ο Πατριάρχης για να αντικατασταθεί από τον επόμενο, το αξίωμα είναι ισόβιο, στη δυτική πλευρά άλλαζαν οι Πάπες τον 15ο αιώνα τακτικότατα, στην ουσία αγόραζαν τη θέση τους με διάφορους τρόπους, πολλοί από αυτούς ήταν εξαιρετικά διεφθαρμένοι, με παιδιά, με εξώγαμα, με ερωμένες κτλ. το ξέρετε αυτό, ήταν θρυλικές οι ιστορίες στη Δύση, στην ανατολική εκκλησία αυτή η ιστορία με τη συνεχή εναλλαγή Πατριαρχών θα συμβεί μετά την Οθωμανική αυτοκρατορία, με το ξεκίνημα των πραγμάτων μετά το 1453, τι συμβαίνει? καθώς έμεινε μόνο το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, οι εκκλησίες των Σέρβων, των Βουλγάρων,    δεν είχαν πια δικό τους Πατριαρχείο  στόχευσαν για την πολιτική συμμετοχή τους στα πράγματα, στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ο μόνος τρόπος για να εκφραστείς πολιτικά ήταν το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, μέσα στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως από τη πρώτη στιγμή που ιδρύθηκε δημιουργήθηκαν οι περίφημες φατρίες του Πατριαρχείου που ήτανε, οι φατρίες των Σέρβων, οι φατρίες των Βουλγάρων, οι φατρίες Τραπεζουντίων, οι φατρίες των Κωνσταντινοπολιτών, διότι υπήρχαν μεγάλες οικογένειες οι οποίες ήθελαν να ελέγχουν το Πατριαρχείο διότι μέσω του Πατριαρχείου θεωρούσαν ότι μπορεί να προωθούν τα συμφέροντα της δικιά τους ομάδας, υπήρχε τον Άγιο Όρος που πάντα το Άγιο Όρος είναι κάτι ξεχωριστό και εξ' αυτού πάτησε με το καλημέρα μια ιστορία η οποία διήρκησε περίπου 300 χρόνια, με το καλημέρα όμως, τι συνέβαινε δηλαδή? κάθε φατρία σκέφτηκε το εξής, ξέρετε κάθε Πατριάρχης εκλέγεται από σύνοδο, αλλά το αποτέλεσμα της εκλογής αυτής πρέπει να επικυρωθεί από τη πολιτική εξουσία, επί Βυζαντίου το επικύρωνε ο αυτοκράτορας, επί Οθωμανικής ο Σουλτάνος ο οποίος στην ουσία θεωρούσε υφιστάμενο του κατά κάποιο τρόπο το Πατριαρχείο και το αξίωμα του και εξ' αυτού οι φατρίες αμέσως σκεφτήκαν το εξής, να πάνε στο Σουλτάνο και να μιλήσουν εναντίον του Πατριάρχη, προσέξτε για πιο λόγο, ένας Πατριάρχης για να παραιτηθεί ή να αντικατασταθεί, πρέπει να συμβεί κάτι τρομερό, κανονικά θα πρέπει να πεθάνει ο προηγούμενος για να ανέβει ο επόμενος, για να αντικατασταθεί κάποιος ο οποίος είναι  εν ενεργεία Πατριάρχης πρέπει να στοιχειωθεί κάποια βαρύτατη κατηγορία εναντίον του, ότι είναι διεφθαρμένος, ότι κλέβει, ότι αδικεί, ότι είναι εχθρός, ότι έχει επαφή με εχθρικές δυνάμεις κτλ. και έτσι η κάθε φατρία σκέφτηκε το εξής παντέντο, θα πηγαίνουμε στο Σουλτάνο και αν δεν είναι δικό μου ο Πατριάρχης θα κατηγορώ ότι είναι διεφθαρμένος, ότι κάνει, ότι ράνει, τελείως τυχαία θα δώσω και ένα γερό ποσό στο Σουλτάνο, διότι όποτε ερχόσουν σε επαφή με κάποιο στέλεχος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας θεωρούνταν αυτονόητο ότι δίνεις, αυτονόητο η διαφθορά, ότι δίνεις ένα μεγάλο ποσό και ο Σουλτάνος τελείως τυχαία καταλαβαίνει πόσο διεφθαρμένος είναι ο νυν Πατριάρχης και ζητάει την αντικατάσταση του, αυτή η ιστορία πήρε διαστάσεις απερίγραπτες, μέσα στο 15ο αιώνα έρχεται ο ίδιος ο Γεώργιος Σχολάριος που ήτανε μια προσωπικότητα εξαιρετική, αλλά ήταν έντιμος άνθρωπος, ήτανε άνθρωπος που είχε θέσεις, είχε αξίες κτλ. έφυγε, τον διώξανε, ξανά μπήκε και τελικά έφυγε και έγινε μοναχός, πέθανε αν ξέρετε μοναχός στη μονή Τιμίου Προδρόμου έξω από τις Σέρρες όπου είναι και θαμμένος και το καθολικό της μονής είναι ο τάφος του, δεν άντεξε πια δεν πάει άλλο και αρχίζει μια ιστορία η οποία θα πάρει απίθανες διαστάσεις, διότι οι Πατριάρχες άλλαζαν με τέτοια ταχύτητα που τον ποίμνιο δεν ήταν βέβαιο ποιο Πατριάρχη έχει, διότι ένας Πατριάρχης ανέβαινε στο θρόνο, ώσπου να φτάσει το μήνυμα στο τάδε χωριό της Σερβίας ότι ο νυν Πατριάρχης μας είναι ο τάδε, ήταν πιθανότατα στο μεταξύ να έχει αλλάξει ο Πατριάρχης, αυτή η τόσο συχνή αλλαγή Πατριαρχών, επειδή και η ελληνική γλώσσα είναι εύπλαστη, ονομάζεται αλλαξοπατριαρχεία, δηλαδή οι ειδικοί του θέματος ρωτούν, στο 16ο αιώνα, πόσες αλλαξοπατριαρχείες είχαμε, η     κορυφαία εποχή αυτών των αλλαξοπατριαρχειών είναι ο 17ος αιώνας, στο 17ο αιώνα σε 100 χρόνια άλλαξαν 54 Πατριάρχες, δηλαδή κατά μέσο όρο ο κάθε Πατριάρχης  πατριάρχευε ενάμιση χρόνο, προσέξτε να δείτε, εδώ πρέπει να σας πω το εξής, όταν λέμε 54  αλλαξοπατριαρχείες δεν σημαίνει αναγκαστικά 54 άτομα, διότι όταν ήσουνα Πατριάρχης και άφηνες τη Πατριαρχεία σου και ανέβαινε ο Πατριάρχης της άλλης φατρίας, η δικιά σου φατρία μάζευε χρήματα για να πάρει ξανά και έτσι υπήρχαν Πατριάρχες που πατριάρχευσαν και 2 και 3 φορές, ας πούμε ο Γρηγόριος ο 5ος, ο Πατριάρχης της ελληνικής επανάστασης που είχε εκτελεσθεί, όταν εκτελέστηκε ήτανε στη τρίτη του πατριαρχεία, δηλαδή είχε χάσει 2 φορές το Πατριαρχικό θρόνο και ήτανε η τρίτη του πατριαρχεία και ήταν και η μοιραία πατριαρχία, από το 1453 έως το 1900 περίπου, πατριάρχευσαν, σε 347 χρόνια πατριάρχευσαν 159 Πατριάρχες, δηλαδή κατά μέσο όρο 2 χρόνια ο καθένας, από αυτούς δε τους 159 που δεν είναι άτομα, μπορεί ως άτομα να είναι 100, πέθαναν στο θρόνο όπως έπρεπε, 21 άτομα, οι υπόλοιποι ήτανε με αυτές τις αλλαξοπατριαρχείες, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, όχι μόνον γινόντανε, αλλά και στα άλλα, της Αντιοχείας, αλλά η ναυαρχίδα ήταν το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως και γινόντουσαν τα περισσότερα, αυτό δε σημαίνει ότι ήταν άνθρωποι ασήμαντοι, κάποιοι από αυτούς ήτανε άνθρωποι αξιόλογοι και να σας πω κάτι, όπως ήταν στημένος ο μηχανισμός τα πράγματα λειτουργούσαν, προφανώς δεν είχε υπάρξει αυτό το φαινόμενο, αλλά δεν είναι ότι ο μέσος χριστιανός ορθόδοξος αισθανόντανε, εντάξει θα πάω στον ιερέα θα πω το πρόβλημα μου, αυτός θα πάει στο Μητροπολίτη, στον Επίσκοπο, θέλω να πω, ότι άλλαζαν πιο γρήγορα και οι Μητροπολίτες, διότι προσέξτε να δείτε, τι συνέβαινε το ένα πράγμα φέρνει το άλλο, όταν ανέβαινες ως Πατριάρχης ήσουνα χρεωμένος μέχρι εδώ, δεν υπήρχε περίπτωση, οπότε έπρεπε να ξεχρεώσεις τους δανειστές σου και εσύ και η φατρία, που θα βρεις χρήματα? αφού ο Πατριάρχης διορίζει τους Μητροπολίτες και τους Επισκόπους, το ίδιο που συνέβαινε με αυτόν, συνέβαινε και με το διορισμό των Μητροπολιτών και Επισκόπων, δηλαδή τη θέση του Μητροπολίτη, του Επισκόπου την έπαιρναν εκείνοι που έδιναν τα περισσότερα χρήματα στο Πατριάρχη με αυτό το Πατριαρχείο είχε εισόδημα, άρα και ο Μητροπολίτης και ο Επίσκοπος είναι χρεωμένος στο          , τι είναι το επόμενο? ποιος θα χρηματοδοτήσει αυτή την ιστορία? το ποίμνιο, από το 1596 θεσπίζεται φόρος των πιστών στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, επίσημος φόρος ο οποίος πληρώνονταν και πληρώνεται κάθε έτος από κάθε χριστιανό για να συντηρηθεί ο μηχανισμός του Πατριαρχείου, ο Σουλτάνος βέβαια, προσέξτε εδώ έχουμε δύο πλευρές διεφθαρμένες, διότι αν ο Σουλτάνος ήταν σωστός ηγεμόνας θα έλεγε, κύριοι τι το κάναμε εδώ πέρα? έρχεστε κάθε δεύτερη μέρα, δεν υπάρχει διοικητικός μηχανισμός για αυτό? κανονικά η ανώτατη εξουσία έπρεπε να το σταματήσει αυτό το πράγμα και αντί να το σταματήσει, έκανε ντουμπεκί και σφύριζε ανέμελα, αποτέλεσμα, το 1714 επειδή πήγαιναν και ερχόντουσαν τόσο συχνά, είπε ο Σουλτάνος, βρε παιδιά δε το κάνουμε τακτικό το πράγμα, να μου πληρώνετε κάθε χρόνο ένα εθνόσημο να τελειώνουμε, προσέξτε να δείτε τώρα, όταν έγινε Πατριάρχης ο Γρηγόριος Γεννάδιος Σχολάριος του δόθηκε το περίφημο τεάχ στο οποίο λέει ότι ο Πατριάρχης, δεν πληρώνει φόρους, είναι απαλλαγμένος φόρων κτλ. κανονικά επομένως δεν πρέπει να παίρνει κανένα φόρο, όμως το 1714 τελικά το Πατριαρχείο πληρώνει κάθε χρόνο ένα  ποσό, εδώ υπάρχει ένα παιχνίδι, οι χριστιανοί λένε, να βαρεθήκανε οι Οθωμανοί το πράγμα, ήδη η τουρκική πλευρά λέει πήρατε τα χρήματα, καταλαβαίνετε, εδώ είναι δύο πλευρές που η κάθε μια είναι ανίκανη, το πρόβλημα είναι ότι τα οικονομικά του Πατριαρχείου ήταν μονίμως σε δεινή κατάσταση, όταν λέμε μονίμως κάτι μου θυμίζει, λοιπόν προσέξτε να δείτε τώρα πως μπορούσε το Πατριαρχείο να βοηθά τα οικονομικά του? πρώτον έβαλε φόρους στους πιστούς από το 1596 και μετά κάθε πιστός πλήρωνε φόρο κάθε χρόνο, δεύτερο αυξήθηκαν πάρα πολύ οι εισφορές, δηλαδή έφευγαν ομάδες ιερωμένων, μοναχών, κυρίως, οι οποίοι περιφέρονταν σε όλη την οθωμανική αυτοκρατορία, πηγαίνανε από χωριό σε χωριό, από πόλη σε πόλη, κυρίως σε πλουσίους κτυπούσαν τις πόρτες και μιλούσαν στο ποίμνιο την ώρα της κυριακάτικης λειτουργίας και ζητούσανε να ενισχυθεί το Πατριαρχείο, επίσης παρόμοιες ομάδες έπαιρναν από μοναστήρια εικόνες που θεωρούνταν πολύ σπουδαίες και γίνονταν περιφορές εικόνας σε όλη την αυτοκρατορία για να υπάρχει ένα εισόδημα, οστά επίσης Αγίων περιφέρονταν κτλ. αλλά εκείνο που έκανε τη διαφορά, ήταν η πώληση συγχωροχαρτιών, στη περίοδο της τουρκοκρατίας πουλήθηκαν εκατομμύρια συγχωροχάρτια και τα συγχωροχάρτια ήτα δύο ειδών, τα εξής πέντε, υπήρχαν συγχωροχάρτια για τους τεθνεότες, συγχωροχάρτιαγια τους ζώντες, το Πατριαρχεία που πουλούσαν τα περισσότερα συγχωροχάρτια ήταν το Κωνσταντινουπόλεως και το Ιεροσολύμων, αλλά το Πατριαρχείο το οποίο είχε τη μακρύτερη δράση σε αυτό το τομέα είναι της Αντιοχείας το οποίο πούλησε την τελευταία παρτίδα συγχωροχαρτιών το 1957, είχαν δικά τους τυπογραφεία, τα συγχωροχάρτια στον 15ο και 16ο αιώνα ήτανε χειρόγραφα, τα έγραφαν μοναχοί επιτελείο, αφήνανε κενό για το όνομα και από κάτω το υπέγραφε ο Πατριάρχης μαζικά, χιλιάδες, τα έπαιρναν οι διανομείς των συγχωροχαρτιών και σπείρονταν σε όλη την αυτοκρατορία και εκτός αυτοκρατορίας και στη Ρωσία γιατί ήταν περιζήτητα τα συγχωροχάρτια και στη Ρωσία και υπήρχαν άλλες τιμές για συγχωροχάρτια πλουσίων, άλλες μεσαίων και άλλες για φτωχούς και τα συγχωροχάρτια έχουν και άλλη μορφή αν τα δείτε, των πλουσίων είναι με χρυσόσκονη επάνω, βέβαια κοστίζανε πολύ, των φτωχών ήτανε απλά, υπάρχει μελέτη του Φίλιππου Ηλιού ιστορικού που λέει για τα συγχωροχάρτια, πήγε στα αρχεία, βρήκε στοιχεία και έγραψε όλα τα σχετικά για τα συγχωροχάρτια και προσέξτε να δείτε, αργότερα τα Πατριαρχεία απέκτησαν τυπογραφεία οπότε είναι υπογραφημένα, αλλά η υπογραφή είναι χειρόγραφη και αυτά τα έπαιρναν οι διανομείς συγχωροχαρτιών οι οποίοι πηγαίνανε παντού, κυρίως στη κυριακάτικη λειτουργία, εξηγούσαν ότι φτάσανε τα συγχωροχάρτια κτλ. και πουλιόνταν και τα κατέγραφαν, ο Ηλιού βρήκε τέτοιες καταγραφές, μια τέτοια θα σας διαβάσω, είναι από τη Χίο, 1725 Αυγούστου 20, αφιχθημεν εις το χωρίο Σουλτανά και κάναμεν αγιασμό και ομιλήσαμε και βάλαμεν      , εμοιράσαμε στους συχωριανούς συγχωροχάρτια 57 εξ' ων ελάβομεν γρόσια 43 και εμεινε να μας δάσουν και τα λοιπά, υπήρχε βερεσές εκεί, και εστείλαμεν ύστρον το παπαθεήσιον και έδωσε συγχωροχάρτια 10 και μας έφερε γρόσια 10, απήλθομεν στο μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, ο ηγούμενος Ντατουράγια, είναι ισπανικά τάλληρα, δηλαδή ακριβό και από συγχωροχάρτια των πατέρων γρόσια 3, είτα ανέβημεν εις τον Άγιον Μηνά εικούσαμε την ιερά λειτουργία, εδόκαμεν συγχωροχάρτια 20 και ελάβομεν γρόσια 19, μετά πήγαμεν στο Βόλο, υπάρχουν ένα σωρό καταγραφές, αλλά το ενδιαφέρον είναι το εξής, εδόκαμεν χωριστά εις τους λιθοκόπτους για να φέρουν πέτρα εις το πηγάδι της Αγίας Κυριακής συγχωροχάρτια 12, δηλαδή τους εργάτες τους πλήρωσαν με συγχωροχάρτια, επειδή ήταν τόσο δεινή η οικονομική κατάσταση του Πατριαρχείου, το Πατριαρχείο συνεχώς απευθυνόντανε στα θεοφρουρητα ρουσφέτια, δηλαδή στις συντεχνίες που υπήρχανε στη Κωνσταντινούπολη και ζητούσε βοήθεια οικονομική, οι άνθρωποι των συντεχνιών ήταν νοικοκυραίοι άνθρωποι με μεγάλο σεβασμό στο Πατριαρχείο και έδιναν ότι μπορούσαν να βοηθήσουν, αλλά μια, δύο, τρεις, εκατό σαράντα, κάποια στιγμή οι συντεχνίες μαζευτήκανε και είπανε, δεν πάει άλλο, πόσο, συνεχώς, δεν πάει άλλο και πήγανε στην ιερά σύνοδο και είπανε, θα σας βοηθούμε αλλά δεν πάει άλλο, τι ζητούμε? θέλουμε να συμμετέχουμε στα οικονομικά του Πατριαρχείου, εμείς θα το λύσουμε, εμείς ξέρουμε από οικονομικά, είμαστε στην αγορά, της πιάτσας άνθρωποι είμαστε, θα κυττάμε τα έσοδα και τα έξοδα και θα ξέρουμε που πάει το καράβι, δεν μπορούμε άλλο πια και δεύτερον ζητήσανε συμμετοχή στην εκλογή του Πατριάρχη, οι συντεχνίες της Κωνσταντινουπόλεως, 100 συντεχνίες από τα μέσα του 18ου αιώνα απαίτησαν και το πήρανε, να συμμετέχουν στην λειτουργία του Πατριαρχείου, μόλις έγινε αυτό, άρχισαν αμέσως να μειώνονται οι αλλαξοπατριαρχείες, όχι ότι έληξαν και τα οικονομικά να πάνε καλύτερα και οι συντεχνίες της Κωνσταντινουπόλεως μπήκαν βαθιά δηλαδή στο Πατριαρχείο, πάει τελείωσε με απόφαση, για 100 περίπου χρόνια, μέχρι το 1860 μετέχουν σε όλες αυτές τις διαδικασίες και χάρις σε αυτό αλλά και σε άλλες εξελίξεις πια μετά το 1850 αρχίζει το Πατριαρχείο και μπαίνει σε μια σειρά, δηλαδή πια οι Πατριάρχες δηλαδή αυτό που περιμένει κανείς, αυτό δεν μειώνει τη προσφορά του Πατριαρχείου, είναι εντυπωσιακό σε όλους αυτούς τους αιώνες το Πατριαρχείο και η εκκλησία και οι ιερείς ήταν σε όλα, βοηθούσανε σε όλα, βέβαια μπορούσε σήμερα ο σκοπός να είναι αυτός μεθαύριο δεν θα είναι, δηλαδή είχε γίνει τόσο πολύ μακρόχρονη αυτή η ιστορία που δε σε εντυπωσίαζε, ούτε τρόμαζες ότι ο Πατριάρχης μπορεί να μην είναι ο ίδιος, ο Πατριάρχης είναι Πατριάρχης, θέλω να πω, ήτανε 300 χρόνια δύσκολα, αλλά οι συντεχνίες βάλανε πλάτη, ποιοι άλλοι βάλανε πλάτη? οι Φαναριώτες, οι οποίοι επίσης είχανε μεγάλη δύναμη, διότι δεν γίνεται, μπήκανε δηλαδή πολλοί άνθρωποι από άλλα στρώματα και το πράγμα βοηθήθηκε...........