Η ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΤΗΣ ΚΟΡΩΝΗΣ ΣΤΟ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΚΡΟ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΤΟΥ ΠΟΡΤΟ ΡΑΦΤΗ

Σήμερα ένα μικρό τμήμα της χερσονήσου καταλαμβάνει ο οικισμός της Κορώνης. Ο οικισμός άρχισε να δημιουργείται προοδευτικά από το 1960, με τους ίδιους όρους και κανόνες που ίσχυσαν για την οικοδόμηση σπιτιών σε όλες τις περιοχές του Πόρτο Ράφτη, ενώ διαφοροποιήθηκαν οι όροι από την στιγμή που η χερσόνησος της Κορώνης χαρακτηρίζεται ως αρχαιολογικός χώρος.
Ο οικισμός της Κορώνης που αποτελεί ένα πολύ μικρό τμήμα της χερσονήσου Κορώνης, προϋπήρχε και δεν εγκαταστάθηκε σε αρχαιολογικό χώρο, αλλά αντίθετα ο χώρος της χερσονήσου χαρακτηρίστηκε εκ των υστέρων ως αρχαιολογικός, ενώ ήδη είχε δημιουργηθεί ο οικισμός Κορώνης.
Ο χαρακτηρισμός του χώρου ως αρχαιολογικού στηρίχθηκε στην σχετική γνωμοδότηση της Α! Ειδικής Ολομέλειας του Αρχαιολογικού Συμβουλίου όπως διατυπώθηκε στην 8/25-5-1977 Συνεδρία της και χαρακτηρίστηκε ως αρχαιολογικός χώρος ολόκληρη η χερσόνησος της Κορώνης, όπου σώζεται οχύρωση των χρόνων του Χρεμωνιδείου πολέμου.


Αρχαιολογικά δεδομένα


Η παραπάνω γνωμοδότηση στηρίχτηκε στην αρχαιολογική μελέτη των ερευνητών της Αμερικανικής αρχαιολογικής εταιρίας - E. Vanderpool, J. McCredie, A. Steinberg   
- οι οποίοι προέβησαν σε ανασκαφές στην χερσόνησο της Κορώνης τους πρώτους μήνες του 1959 και αφού μελέτησαν τα ευρήματα, διατύπωσαν σκεπτικό που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για το πρώτο σαφές παράδειγμα ξένης ( πτολεμαικής) στρατιωτικής εγκατάστασης στην Αττική..


Συμπεράσματα από την επιστημονική έρευνα των  E. Vanderpool, J. MacCredie, A. Steinberg  - A ptolemaic Camp on the east Coast of Attica που δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Hesperia-1962 και 1964 .

Οι ανωτέρω αρχαιολόγοι κατέληξαν στα ακόλουθα συμπεράσματα :

" Ο χονδροειδής χαρακτήρας της οχύρωσης,  η πρόχειρη κατασκευή και η προφανής έλλειψη  σχεδίου που εμφανίζεται στα καταλύματα δείχνουν ότι όλες οι κατασκευές στον καταυλισμό δημιουργήθηκαν πολύ βιαστικά. 
Το μέρος καταλήφθηκε μόνο για πολύ λίγο χρόνο όπως αποδεικνύεται  από την ομοιομορφία των αγγείων και άλλων ευρημάτων από όλες τις περιοχές και από την έλλειψη διαδοχικών στρωμάτων ευρημάτων ( lack of successive layers of habitation debris) .

Ο καταυλισμός δεν μπορεί επομένως να χαρακτηρισθεί ως μια τοποθεσία που έχει ένας Δήμος ή ένα μόνιμο φρούριο που οικοδομήθηκε για να προστατεύσει κάποιο στρατηγικό σημείο. Κάτι τέτοιο θα έπρεπε να εμφανίζει ευρήματα από διάφορες χρονικές περιόδους και επίσης καλύτερα σχεδιασμένα  και στερεότερης δομής καταλύματα.

Έχουμε μάλλον να κάνουμε με κάτι το οποίο κατασκευάστηκε βιαστικά για να αντιμετωπίσει μια ειδική ανάγκη και εγκαταλείφθηκε μόλις η ανάγκη αυτή εξέλιπε.

Θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι το μέρος χρησιμοποιήθηκε από απελπισμένους κατοίκους των γύρω περιοχών οι οποίοι το κατασκεύασαν κυνηγημένοι σε στιγμή υψίστου κινδύνου ζωής ή θανάτου.

Κάθε τι όμως δείχνει ότι πρόκειται για καταυλισμό στρατιωτικό που κατασκευάστηκε από στρατό.

Επειδή εμφανώς λείπει μια κατάλληλη πύλη( δίοδος ) από την μεριά της ξηράς ο στρατός δεν θα πρέπει να ήταν Αθηναϊκός και να προστατεύει τα πάτρια εδάφη, αλλά μάλλον αποβατική δύναμη που έφθασε από την θάλασσα και περιμένει την τροφοδοσία της από τα πλοία, ενώ αναμένουν ενδεχόμενα επίθεση από την ξηρά.

Μια περιγραφή ενός Ελληνικού στρατιωτικού καταυλισμού δίδεται από τον Πολύβιο VI, 42 και τα ερείπια της χερσονήσου αποτυπώνουν τέλεια την περιγραφή του.

Ο Πολύβιος αναφέρει " Οι Ρωμαίοι κατά την αντίληψη μου, φαίνεται ότι είχαν τελείως διαφορετική άποψη για την οργάνωση ενός στρατοπέδου.

Οι Έλληνες προκειμένου να στρατοπεδεύσουν κάπου θεωρούσαν πρωταρχικής σημασίας την προσαρμογή του στρατοπέδου στα φυσικά πλεονεκτήματα που εξασφάλιζε το έδαφος, πρώτον γιατί ελαχιστοποιούσε την κατασπατάληση δυνάμεων για την οχύρωση του και δεύτερον επειδή πίστευαν ότι η τεχνητή οχύρωση δεν έχει την ίδια αξία με αυτή που εξασφαλίζει η φυσική.

Όσον αφορά το σχεδιασμό του στρατοπέδου ήταν υποχρεωμένοι να υιοθετήσουν όλες τις μορφές των σχημάτων ώστε να το προσαρμόσουν στην μορφολογία του εδάφους."

Τα νομίσματα που βρέθηκαν δίνουν την απάντηση για τι είδους στρατόπεδο ήταν και πότε κατασκευάστηκε.

Από το σύνολο των 32 νομισμάτων που βρέθηκαν στο καταυλισμό, τα 24 είναι πτολεμαϊκής κοπής, ενώ τα υπόλοιπα είναι 5 των Αθηνών, 2 των Μεγάρων και 1 της Αίγινας.

Λαμβάνοντας υπ' όψη την σπανιότητα των πτολεμαϊκων νομισμάτων στην Αθήνα ( Από τις πολλές χιλιάδες Ελληνικών νομισμάτων  που βρέθηκαν στις ανασκαφές της αρχαίας Αγοράς των Αθηνών μόνο 4 ή 5 είναι πιθανόν πτολεμαϊκα ), το συμπέρασμα είναι  σχεδόν βέβαιο ( inescapable ) ότι ο στρατός αυτός ήταν πτολεμαϊκός.

Με μια εξαίρεση, όλα τα πτολεμαϊκα νομίσματα που βρέθηκαν στον καταυλισμό στη χερσόνησο Κορώνη, ανήκουν σε μια σειρά ( κοπής ) με την υπογραφή του Πτολεμαίου του Β του Φιλαδελφέος ( 285-246 π.χ. ).

Η σειρά αυτή των νομισμάτων φέρει χαρακτηριστικά που οδηγούν στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Πτολεμαίου του Β ! Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, τα νομίσματα που βρέθηκαν στη Κορώνη είναι των ετών 2678/6 ή 265/4 π.χ. ( Σβορώνος, Ptolemies, class Z, Series B, Vol. II pp. 82-88).

Η μόνη εξαίρεση, ένα μοναδικό ασημένιο νόμισμα του Πτολεμαίου Α ! του Σωτήρα (305-285 π.χ.), αλλά τα ενδεικτικά στοιχεία που υπήρχαν στο νόμισμα αυτό υποδηλώνουν ότι βρισκότανε σε κυκλοφορία για περισσότερα χρόνια και έτσι μπορεί να χρησιμοποιείται μαζί με τα υπόλοιπα μεταγενέστερα.

Ένα μικρό μπρούτζινο νόμισμα πιθανόν να ανήκει στο Πτολεμαίο Α ή Β.

Οι ενδείξεις των νομισμάτων τοποθετούν το στρατόπεδο στην εποχή της βασιλείας του Πτολεμαίου Β! και εφ' όσον έχουν ερμηνευτεί σωστά οι ενδείξεις για την κοπή των νομισμάτων που υπολογίζονται όχι πριν το 267/6 π.χ.

Όταν αναφερθούμε στα αγγεία, βρήκαμε ότι μερικά από αυτά είναι είδος που δεν έχει χρησιμοποιηθεί κυρίως στην Αθήνα.

αυτό αληθεύει για τους μεγάλους αποθηκευτικούς αμφορείς, πολλοί από τους οποίους είχαν σφραγιστεί χωρίς να έχει βρεθεί αντίγραφο τους ανάμεσα στους χιλιάδες αμφορείς της Αθηναϊκής Αγοράς, αλλά που όμως βρέθηκε αντίγραφο στην Αίγυπτο.

Τα μικρότερα αγγεία, οι κάλυκες (cups plates and pitchers ) είναι κυρίως του τύπου που χρησιμοποιούνται στην Αθήνα και πιθανόν να δόθηκαν ή να αρπάκτικαν από τα σπίτια γειτονικών περιοχών.

Τα αγγεία ( αμφορείς και μικρότερα κύπελλα) είναι τέτοιου τύπου που σήμερα χρονολογούνται στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 3ου αιώνα π.χ.

Από τις ενδείξεις τόσο των νομισμάτων, όσο και των αγγείων, το στρατόπεδο χρονολογείται στο 1ο μισό του 3ου αιώνα π.χ.

Όταν επιχειρήθηκε να προσεγγίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τις χρονολογίες, υπήρξε μια μικρή αναντιστοιχεία, τα αγγεία οδηγούσαν σε πρωθύστερη χρονολογία στη 1η ή 2η δεκάδα του 3ου αιώνα, τα νομίσματα όμως έδειχναν μια χρονολογία που συμπίπτει με την βασιλεία του Πτολεμαίου Β!

Η ιστορία της περιόδου μας επιτρέπει να αναλύσουμε αυτή την αναντιστοιχεία στις αρχαιολογικές ημερομηνίες, εφ' όσον ο μόνος χρόνος είναι κατά την διάρκεια του 1ου ήμισυ του τρίτου αιώνα π.χ. όταν οι Πτολεμαικές δυνάμεις ενεργοποιήθηκαν στην Αττική κατά την διάρκεια του Χρεμωνιδίου Πολέμου ( 265-261 π.χ.).

Το στρατόπεδο μας καταλήφθηκε από στρατό των Πτολεμαίων και θα πρέπει να συνδυαστεί με το πόλεμο αυτό.

Τα στοιχεία των αγγείων οδηγούν σε μια ελάχιστα γρηγορότερη χρονολογία ( τέλη 4ου αιώνα ) . Τα αγγεία αυτά είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούνταν για μεγαλύτερο διάστημα μέχρι της αρχές του τρίτου αιώνα, δηλαδή βρίσκονται σε χρήση στην Αθήνα του 260 π.χ. Η Κορώνη ήταν αφορμή για μια ακριβέστερη χρονολογική αξιολόγηση των αγγείων της περιόδου.

Στο Χρεμωνίδιο Πόλεμο, ο Πτολεμαίος Β συμμάχησε με τους Αθηναίους και Σπαρτιάτες εναντίον των Μακεδόνων των οποίων ηγούνταν ο Αντίγονος Γονατάς.

Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για τον πόλεμο αυτό και για τις επιχειρήσεις, ειδικά εκείνων της Αττικής.

Ο Πτολεμαίος έστειλε ένα στόλο με αρχηγό τον Πάτροκλο για να βοηθήσει τους Αθηναίους.

Ξεκινώντας από μια βάση στην Κέα, ο Πάτροκλος κατέλαβε και οχύρωσε ένα μικρό νησί κοντά στο Σούνιο, το οποίο αργότερα ονομάστηκε "Νησί του Πατρόκλου" και ερείπια των οχυρώσεων αυτών μπορεί ακόμη να καταγραφούν.

Όσο μπορεί να γνωρίζουμε από βιβλιογραφικές πηγές, αυτό είναι όλο που έγινε και ως μας λέει ο Παυσανίας ( ΙΙΙ, 6, 4-6 ) ο οποίος δίσταζε να αναφέρει τα Αιγυπτιακά στρατεύματα εναντίον των Μακεδόνων, υπέθετε ότι ποτέ δεν πάτησαν το πόδι τους σε περιοχές της Αττικής.

Τώρα είναι φανερό ότι όχι μόνο δεν προσέγγισαν  τις ακτές, αλλά εγκατέστησαν ένα στρατόπεδο σε μια βραχώδη χερσόνησο στο κόλπο του Πόρτο Ράφτη από όπου μπορούσαν να εφοδιάζουν το στόλο τους από τη βάση τους στη Κέα.

Εν συμπεράσματι, οι ανασκαφές στη Κορώνη μας εφοδίασαν με σπουδαίες πληροφορίες για τις επιχειρήσεις στο χρεμωνίδιο πόλεμο.

Αποκάλυψαν σε μας για πρώτη φορά ένα Ελληνιστικό στρατόπεδο με ακρίβεια χρονολογημένο και διατηρημένο σε όλη του την έκταση με τις οχυρώσεις, τις αποθήκες, τους θαλάμους και μας έδωσαν σημεία αναφοράς για την μελέτη χρονολόγησης των αγγείων του τρίτου αιώνα π.χ.

Κοιλάδα : Το έδαφος της κοιλάδας το οποίο τώρα καλλιεργείται ( σήμερα το καταλαμβάνει ο Οικισμός της Κορώνης) δεν περιλαμβάνει στην επιφάνεια του αρχαία τείχη, αν και στην νότια πλευρά του εμφανίζει ίχνη ερειπίων ενός κτίσματος και στις παρυφές του λόφου εμφανίζονται υπολείμματα τείχους παρομοίου με αυτό της ακρόπολις ( στη κορυφή του βουνού).

 Πληροφορηθήκαμε όμως ότι όταν το έδαφος καλλιεργούνταν το 1952 πολλές πέτρες και θραύσματα πήλινων δοχείων ερχόντουσαν στην επιφάνεια του εδάφους.

Στην παραλία σε 2 μέτρα από την ακτή παρατηρείται ένα τείχος σκαλισμένος στα βράχια, διαστάσεων 27 μέτρα μήκος και 0.60 μέτρα πλάτος. Πιθανόν σχημάτιζε μια προκυμαία ".

"Σημείωση : Ενδείξεις για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των Αιγυπτιακών στρατευμάτων στην Αττική κατά την διάρκεια του Χρεμωνιδίου πολέμου παρουσιάζει η κ. Ειρήνη Βαρούχα-Χριστοδουλοπούλου με την εργασία της ( Αρχ. Εφ. 1953-54, σελ. 321-349, Μέρος ΙΙΙ, 1961 ).

Η συγγραφέας αναφέρει ότι ανακαλύψεις πτολεμαικών νομισμάτων έχουν σημειωθεί σε συγκεκριμένες  τοποθεσίες της Αττικής , περιλαμβάνοντας την Κορώνη, το ακρωτήρι Zoster? και την Ηλιούπολη ( επονομαζόμενη παλαιότερα Καρά ) ένα προάστιο νότια της Αθήνας στις πλαγιές του Υμηττού . Τελικά συμπέρανε ότι με μια τέτοια συγκέντρωση νομισμάτων σε διάφορα περιφερειακά σημεία της Αττικής υποδηλώνει την παρουσία πτολεμαικών στρατοπέδων.

Το στρατόπεδο της Ηλιούπολης δείχνει ότι οι δυνάμεις του  Πατρόκλου εγκαταστάθηκαν σε απόσταση μικρότερη των τριών  μιλίων από την Αθήνα".

Επιμέλεια : Κατσούρας Γιώργος