10. ΜΟΡΦΕΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ
Οι ρομαντικές συμφωνίες
Σούμπερτ - Μέντελσον - Σούμαν.
Ποίηση - Λυρισμός - Πάθος
Μετά τον Μπετόβεν, μια καινούργια εποχή άνοιξε για τη μουσική γενικά και, ειδικά, για τη μορφή της συμφωνίας. Οι συνθέτες, αν και ακολουθούν το καθιερωμένο τύπο με τα τέσσερα εναλλασσόμενα μέρη - αλέγκρο, αντάντε, σκέρτσο ή μενουέτο, αλέγκρο - που πηγάζουν καθώς είδαμε από την παλιά "σουίτα" , εκφράζονται πιο ελεύθερα κλείνουν στη μουσική τους αισθήματα και ιδέες και εξομολογούνται τους καημούς και τις λύπες τους, τις χαρές τους και τα πάθη τους. Συνάμα όμως, για να εκφρασθούν πιο ελεύθερα, δημιουργούν μέσα στις συμφωνίες τους όλο και νέες μορφές, οι αναπτύξεις των θεμάτων τους γίνονται όλο και πιο πλούσιες και πιο ποικίλες, προσθέτουν όργανα στην ορχήστρα τους, το όργανο αυτό με "τις εκατό φωνές" - η ορχήστρα _ γίνεται όλο και πιο λαμπερό - είδαμε κιόλας τον Μπετόβεν να χρησιμοποιεί και την ανθρώπινη φωνή στο τέλος της ενάτης του συμφωνίας, πράγμα που θα μιμηθούν και άλλοι μεταγενέστεροι . Ο Μπετόβεν στέκεται ο μεγάλος οδηγός, το τρανταχτό υπόδειγμα που θέλουν να ακολουθήσουν. Και πρώτον απ ' όλους, μετά τον Μπετόβεν , συναντούμε το Φραντς Σούμπερτ.
Μια αγνή μορφή
Στην ιστορία της μουσικής, δεν νομίζω ότι θα βρούμε μια μορφή πιο αγνή, πιο γλυκιά, μια ζωή τόσο απλή που, ωστόσο κρύβει βαθιά τραγικότητα....
Γεννήθηκε σε ένα χωριό κοντά στη Βιέννη, στο Λίχτεντσταλ, την 31 Ιανουαρίου 1797, γιος ενός φτωχού δασκάλου του χωριού, ανάμεσα σε 19 παιδιά που ο φτωχός δάσκαλος έπρεπε να θρέψει. Ζωή φτωχική, όλο στέρηση. Επί τρία χρόνια, μάλιστα, ο Φραντς αναγκάστηκε να βοηθάει στο σχολείο τον πατέρα του.
Ο πατέρας του τού έδωσε τα πρώτα μαθήματα μουσικής, λίγα θεωρητικά, κάποια αρχή βιολιού. Παιδάκι, πέρασε κλεισμένος στο μοναστήρι - σαν το Χάυντν - στην ιερατική σχολή του αυτοκρατορικού παρεκκλησίου στη Βιέννη ( φυλακή τη χαρακτήριζε ο΄ίδιος), μέλος της χορωδίας, πράγμα που του εξασφάλιζε ένα είδος υποτροφίας για τις μουσικές και εγκυκλοπαιδικές σπουδές του. Αλλά, πραγματικά μαθήματα μουσικής σύνθεσης, δεν πήρε ποτέ του. Μέσα του είχε ανάψει η φλόγα της δημιουργίας, έτσι όπως είχε συμβεί με τον Χαυντν, μια ενστικτώδης μουσική ιδιοφυΐα που κανένας φυσικά νόμος δεν μπορεί να εξηγήσει. Κλεισμένος στο μοναστήρι, ο μικρός Φράντς περνούσε όλες του τις ώρες με τη μουσική, παραμελώντας τα γράμματα. Τόσο πολύ έγραφε που σε ηλικία 13 ετών, δεν είχε ποτέ αρκετό χαρτί μουσικής και ο πατέρας του θύμωνε τόσο, ώστε για να τον αναγκάσει να πάρει και κανένα "καλό βαθμό" στα γενικά μαθήματα, του απαγόρευσε να πατήσει στο σπίτι! Αυτή η απαγόρευση βάσταξε σχεδόν δυο χρόνια και μόλις στις 28 Μαΐου του 1812, ο Φραντς συμφιλιώθηκε με τον πατέρα του, δίπλα στο νεοσκαμμένο τάφο της μητέρας του, που εξ 'αιτίας της απαγόρευσης δεν είχε προφτάσει να ξαναείδε ξανά ζωντανή ! Και αυτό άφησε ήδη ένα βαθύ τραύμα στη καρδιά του παιδιού....
Σε αυτή την ηλικία, των 15 ετών, ο Φραντς Σούμπερτ άρχισε τη δουλειά στο σχολείο του χωριού του, χωρίς να παρατάει τη σύνθεση. Πριν κλείσει ακόμη τα είκοσι χρόνια του, είχε γράψει διακόσια από τα περίφημα τραγούδια του, τέσσερις λειτουργίες, οκτώ όπερες και έξη συμφωνίες !
Lieder : Am Fenster / An Donau / Liebeslauchen / Auf der Bruck / Fischerweise
Lieder : Am Fenster / An Donau / Liebeslauchen / Auf der Bruck / Fischerweise
Ένας πλούσιος φίλος του, ο βαρόνος Φραντς φον Σόμπερ τον γλίτωσε από το "δασκαλίκι", δίνοντας του τη δυνατότητα να ζήσει πια σαν ελεύθερος καλλιτέχνης στη Βιέννη και να δοθεί αποκλειστικά στη τέχνη του. Και τότε πια άρχισε μια ζωή "μποέμικη" με τα λίγα χρήματα που κέρδιζε από τις συνθέσεις του. Ο Σούμπερτ δεν κατάλαβε ποτέ τι άξιζαν τα έργα του, οι εκδότες τον ξεγελούσαν με μικρά ποσά χωρίς να ακούσουν ποτέ καμία διαμαρτυρία του και ούτε ενδιαφέρθηκε ποτέ για μια γενική αναγνώριση, επιτυχίες, για δόξες.
Από τις έξη το πρωί έως την μια το μεσημέρι έγραφε. Μετά το μεσημεριανό φαγητό πήγαινε στο καφενείο όπου συναντούσε τους φίλους του. Και το βράδυ μαζευόντουσαν πάλι, είτε στο σπίτι κανενός φίλου, είτε στη μπυραρία. Ήταν ατέλειωτες βραδιές με κουβέντα πάνω στη μουσική, στο χορό, στη ποίηση, ως τις δύο, στις τρεις το πρωί. Αυτές τις βραδιές που ήρωάς τους ήταν κυρίως ο Σούμπερτ, τις λέγανε "Σουμπερτιάδες". Το καλοκαίρι γίνονταν στην εξοχή. Πηγαίνανε όλοι μαζί οι φίλοι, καμία φορά μαζί με κοπέλες , συχνά προσκαλεσμένοι σε καμία φιλική οικογένεια. Ο Σούμπερτ ενθουσιάζεται όταν ήταν τριγυρισμένος από "νέες" κοπέλες . Τις ερωτεύονταν όλες μαζί, χωρίς καμία ιδιαίτερα. Αυτό του δημιουργούσε μια γλυκιά ατμόσφαιρα, ένα μεθύσι.
Ο έρωτας στη ζωή του Σούμπερτ
Τι ρόλο έπαιξε ο έρωτας στη ζωή του Σούμπερτ, ο αληθινός, ο πραγματικός έρωτας; Καθώς φαίνεται, κανένα. Λένε πως όταν ήταν δεκαεπτά ετών, ερωτεύτηκε κάποια Τερέζα Γκρόμπ, κόρη δασκάλου που τραγουδούσε αρκετά όμορφα. Αλλά με τα λίγα που κέρδιζε δεν μπορούσε να σκεφθεί για γάμο και η Τερέζα, αφού τον περίμενε τρία χρόνια, παντρεύτηκε με ένα πλούσιο φούρναρη.
Αργότερα, η μικρότερη κόρη του κόμητα Εστερχάζυ που ήταν μαθήτρια του, του ενέπνευσε ένα αίσθημα, ίσως πιο βαθύ, μα ο Σούμπερτ δεν άφησε να φανερωθεί ποτέ.
Άλλωστε δεν είχε τίποτα για να αρέσει, εκτός από το πνεύμα του, το κέφι του, και ιδίως την μουσική του μεγαλοφυΐα. Ήταν άσκημος, πολύ κοντός, κοιλαράς, με χοντρό κεφάλι, με μαλλιά σγουρά σαν "νέγρικά", με χοντρά χείλη. Μονάχα τα ζωηρά και διαπεραστικά του μάτια προδίδανε κάτι από την εσωτερική φλόγα της ψυχής του. Αλλά φορούσε γυαλιά.....
Ο Σούμπερτ έζησε πολύ μακριά από την πραγματικότητα για να νοιώσει τα άγρια εκείνα πάθη που συγκλονίζανε την καρδιά ενός Μπετόβεν. Αυτό που αγαπούσε ήταν το όνειρο, ένα όνειρο τρυφερό κάποτε, αλλά συχνά πονεμένο, ακόμα και τραγικό. Πάρα τις εκρήξεις της ευθυμίας που τον κάνανε τόσο αγαπητό στους φίλους του, ήταν μια ψυχή βασανισμένη.
Είχε το προαίσθημα του πρόωρου τέλους του.
Θεωρούσε τον εαυτό του σαν ένα περαστικό από αυτόν το κόσμο που δεν θα πρόφταινε να προσηλωθεί σε τίποτα, να δημιουργήσει μια οικογένεια. Δεν τον ενδιέφερε τίποτα πέρα από τη μουσική του. Η πιο μεγάλη χαρά της ζωής του ήταν όταν δυο χρόνια πριν το θάνατο του, ο Μπετόβεν αναγνώρισε το έργο του. Ο Μπετόβεν υπήρξε για τον ονειροπόλο Σούμπερτ το ίνδαλμα του, η μεγάλη του αγάπη. Και όταν άρρωστος, φτωχός, έκλεινε τα μάτια του για πάντα, πριν ακόμα συμπληρώσει τα τριάντα δυο χρόνια του - στις 19 Νοεμβρίου 1828 - μέσα στα παραμιλητά του πυρετού του, δεν ζήτησε άλλο, παρά να τον θάψουν δίπλα στον Μπετόβεν. Επιθυμία που εκτελέστηκε....
Οι συμφωνίες του Σούμπερτ
Ο πολύ κόσμος, είναι αλήθεια , ξέρει περισσότερο τον Σούμπερτ από τα τραγούδια του - είχε γράψει 634 ! - παρά από τα άλλα του έργα, δεν υπάρχει όμως φιλόμουσος που να μη ξέρει και να μην αγαπάει την 8η συμφωνία του, την περίφημη "Ημιτελή". Πολλοί νομίζουν πως έμεινε "ημιτελής" επειδή ο Σούμπερτ δεν πρόφθασε να την τελειώσει. Λάθος. Και πρώτα απ΄' όλα, αυτή η συμφωνία δεν είναι η 8η, αλλά η 7η, γραμμένη πολύ νωρίτερα από αυτήν που χαρακτηρίζεται σαν εβδόμη, αλλά ταξινομήθηκε σαν 8η και τελευταία, επειδή παίχτηκε πολύ αργότερα από την πραγματική ογδόη.
Η " ημιτελής" γράφτηκε το 1822, η ταξινομημένη σαν εβδόμη, το 1828, το χρόνο του θανάτου του Σούμπερτ. Και εδώ βρίσκουμε ακόμα μια τραγικότητα στη ζωή του τρυφερού αυτού μουσικού - Δεν άκουσε ποτέ αυτές τις δυο, τις πιο ωραίες του συμφωνίες, είναι αμφίβολο μάλιστα, εάν άκουσε και τις προηγούμενες εκτελεσμένες επίσημα, από μια καλή ορχήστρα! Όταν πέθανε, άφησε σωρό από χειρόγραφες συνθέσεις που φρόντισαν να φυλάξουν οι φίλοι του, και ένας από τους αδελφούς του, ο Φερδινάνδος Σούμπερτ. Αλλά με τα χρόνια ξεχάστηκαν. Άλλοι μουσικοί τις ανακαλύψανε. Ο Σούμαν ανακάλυψε την εβδόμη και την πρωτοεκτέλεσε ο Μέντελσον το 1838 - δέκα χρόνια μετά το θάνατο του δημιουργού της - ενώ η " ημιτελής" μόλις το 1865 βρέθηκε ανάμεσα στα χαρτιά κάποιου φίλου του Σούμπερτ!
Μεγάλος θαυμαστής του Μπετόβεν, ο Σούμπερτ , τον τιτάνα είχε σαν υπόδειγμα και πάνω στα αχνάρια του προσπάθησε να βαδίσει. Σε ηλικία 19 ετών είχε κιόλας γράψει τις 6 πρώτες του συμφωνίες, ακολουθώντας τον κλασσικό τύπο, με φανερές επιδράσεις από τις δυο πρώτες συμφωνίες του Μπετόβεν, αλλά με μια ξεχωριστή βιεννέζικη χάρη, μια νεανική δροσιά, μια ανάλαφρη νεανική μελαγχολία.
Η εβδόμη - στην πραγματικότητα η τελευταία - γραμμένη σε εποχή ωριμότητας, είναι ένα μεγάλο έργο, που αδίστακτα μπορεί να παραβληθεί με τις μεγάλες συμφωνίες του Μπετόβεν, μόνο που στον Σούμπερτ δεν υπάρχει το άγριο πάθος του Τιτάνα, όλα σε αυτόν είναι τραγούδι και τρυφερότητα, αληθινή εκμυστήρευση μιας πονεμένης ψυχής που όμως συγκρατούσε τον πόνο της, ατενίζοντας πάντα τον ουρανό.
Το παράξενο είναι πως σε αυτήν την έβδόμη του Σούμπερτ, το "αντάντε κον μότο" ( αργό με κίνηση) με το ελεγειακό του θέμα, μοιάζει καταπληκτικά με το δεύτερο μέρος της εβδόμης του Μπετόβεν, χωρίς..... να μοιάζει καθόλου! Είναι κάτι πολύ περίεργο και ανεξήγητο, αλλά όποιος το ακούει, είναι αδύνατο να μη φέρει στο νου του, το παράλληλο μέρος του Μπετόβεν.
Symphony no.9 (7) in C major D.944 II. Andante con moto in A minor
Symphony no.8 in B minor D.759 "Unfinished"
Κι' όσο πια για την κοσμαγάπητη " Ημιτελή, εδώ πια ξεχύνεται, όλος ο ρομαντισμός του Σούμπερτ, όλος ο πόνος της ψυχής του, πέρα από κάθε συγκράτηση και κλασικισμό.
Ο Μέντελσον
Η ιστορία του ρομαντισμού στη Γερμανία συνεχίζεται με τρία μεγάλα ονόματα : Μέντελσον, Σούμαν και Λίστ που γεννήθηκαν στα τρία χρόνια 1809, 1810, 1811. Αργότερα, το 1833 γεννιέται μια άλλη μεγαλοφυΐα, ο Γιοχάννες Μπράμς.
Εδώ μας απασχολεί η συμφωνία και όπως μελετώντας για τον Σούμπερτ μιλήσαμε μόνο για τις συμφωνίες του, ενώ έχει γράψει άπειρα άλλα έργα, έτσι θα δούμε και του Μέντελσον μόνο τις συμφωνίες του, που ξεφεύγουν πια εντελώς από την κλασσική μορφή, ανακατεύοντας στοιχεία εξωμουσικά, περιγραφικά, όπως δείχνουν και οι τίτλοι τους - "Σκωτική Συμφωνία", "Ιταλική", "Συμφωνία της Μεταρρύθμισης" .
Η " Σκωτική" είναι εμπνευσμένη από ένα ταξίδι νεανικό του Μέντελσον στη Σκωτία, με θέματα παρμένα από τις λαϊκές μελωδίες των Σκωτσέζων λαϊκών μουσικών.
Symphony no.3 in A minor op.5 "Scottish" I. Allegro moderato
Symphony no.3 II.part
Η " Ιταλική", το ίδιο εμπνευσμένη από την Ιταλία, με ιταλικές μελωδίες.
Η " Ιταλική", το ίδιο εμπνευσμένη από την Ιταλία, με ιταλικές μελωδίες.
Η πιο σπουδαία είναι η " Συμφωνία της Μεταρρύθμισης" που έχει μεγαλόπρεπο, θρησκευτικό χαρακτήρα και βασίζεται σε εκκλησιαστικά χορικά, ιδιαίτερα σε ένα χορικό του Λουθήρου " Ένα δυνατό φρούριο είναι ο Θεός μας".
Symphony no.5 in D major op.107 "Reformation"
Υπάρχουν άλλες δυο συμφωνίες του Μέντελσον που όμως δεν παίζονται ποτέ ή πολύ σπάνια.
Υπάρχουν άλλες δυο συμφωνίες του Μέντελσον που όμως δεν παίζονται ποτέ ή πολύ σπάνια.
Ο Φέλιξ Μέντελσον, είναι ίσως ο μόνος μουσικός που γεννήθηκε πλούσιος. Γιος ενός πλούσιου τραπεζίτη του Αμβούργου, δεν γνώρισε ποτέ στέρηση και φτώχεια. Πήρε την πιο επιμελημένη μόρφωση που ανέπτυξε το έμφυτο ταλέντο του. Παιδί-θαύμα και αυτός, εννέα ετών, πρωτοεμφανίστηκε ως πιανίστας σε συναυλία. Στο σπίτι του πατέρα του διηύθυνε μια μικρή προσωπική ορχήστρα. Εξελίχτηκε έτσι σε λαμπρό αρχιμουσικό και για πολλά χρόνια διηύθυνε την περίφημη ορχήστρα του " Γκεβαντχάουζ" της Λειψίας. Εκτός από τις συμφωνίες του έγραψε και πολλά άλλα έργα που θα μας απασχολήσουν αργότερα. Πέθανε και αυτός νέος, 38 ετών.
Ο Ρόμπερτ Σούμαν
Μια φυσιογνωμία εντελώς διαφορετική και μια ζωή πολυτάραχη με το πιο τραγικό τέλος.
Παιδί ενός βιβλιοπώλη, γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1810 στην πόλη Τσβικάου της Σαξωνίας και από πολύ μικρός επιδόθηκε στο πιάνο. Ο πατέρας του τον ενθάρρυνε και τον βοήθησε στις μουσικές του σπουδές. Αλλά δεν σπούδασε μονάχα μουσική. Στο πανεπιστήμιο της Λειψίας σπούδασε νομικά και φιλοσοφία. Επιδόθηκε στη λογοτεχνία, έγραψε ποιήματα και δράματα, διάβαζε τους μεγάλους ποιητές, λάτρευε το Μπάιρον και μόλις σε ηλικία 20 ετών αποφάσισε να επιδοθεί αποκλειστικά στη μουσική.
Αρχίζει μια σταδιοδρομία πιανίστα και ονειρεύεται πως θα γίνει μεγάλος βιρτουόζος. Σε ένα δυστύχημα σπάει το ένα του δάκτυλο και αναγκάζεται να εγκαταλείψει το πιάνο.
Τότε αφιερώνεται αποκλειστικά στη σύνθεση, γράφοντας στην αρχή έργα μόνο για πιάνο που εκτελεί η γυναίκα του, περίφημη πιανίστα, η Κλάρα Σούμαν, κόρη ενός καθηγητή του πιάνου, του Φριντριχ Βικ, που ο Σούμαν ερωτεύτηκε τρελά και παντρεύτηκε το 1840, παρά την άρνηση του πατέρα της. Ας σημειωθεί εδώ πως η Κλάρα Βικ - Σούμαν είναι και η πρώτη σοβαρή γυναίκα-συνθέτης που αναφέρει η ιστορία.
Ο γάμος του, ο έρωτας του προς τη γυναίκα του, γίνεται νέα πηγή έμπνευσης για τον Ρόμπερτ Σούμαν. Γράφει τραγούδια, έργα για πιάνο, μουσική δωματίου και για πρώτη φορά, το 1841, καταπιάνεται με την ορχήστρα και ανάμεσα σε διάφορα συμφωνικά έργα, γράφει και τέσσερις συμφωνίες.
Όλες του οι συνθέσεις ξεχειλίζουν από ρομαντισμό, φαντασία, ποίηση, ασυγκράτητο πάθος. Πολλά από τα έργα του είναι άνισα, συχνά ξεπερνούν τα όρια μιας μεγαλοφυΐας, ο προσεκτικός μελετητής τους μπορεί να ανακαλύψει, ήδη σε μερικά από τα πρώτα του έργα κάποιες ενδείξεις διανοητικής παράκρουσης. Και να η φρικτή τραγωδία του : Χάνει τα λογικά του.
Μια βραδιά του Φεβρουαρίου του 1854 ξεφεύγει από το σπίτι του, τρέχει και πέφτει στο Ρήνο. Τον σώζουν, αλλά η αρρώστια που κτύπησε τη διανόηση του δεν τον αφήνει πια. Σε μια κλινική, κοντά στην Μπον - στο Έντενιχ - ζει ακόμα δυο χρόνια και πεθαίνει την 26 Ιουλίου 1856.
Στις τέσσερις συμφωνίες του, ο Σούμαν, ακολουθεί τη κλασσική μορφή, αλλά το περιεχόμενο είναι και εδώ μια εσωτερική εξομολόγηση από αισθήματα και ιδέες. Γοητευτική είναι η πρώτη του συμφωνία που ο ίδιος ο Σούμαν επονομάζει ¨Συμφωνία της Άνοιξης", γεμάτη από χαρούμενη διάθεση .
Symphony no.1 in B flat major op. 38 "Spring"
Το ίδιο και η δεύτερη που το "αντάντσιο" της είναι ένα ποιητικό τραγούδι.
Symphony no.2 in C major
Η τρίτη είναι η περίφημη " Συμφωνία του Ρήνου" όπου απηχήσεις της εύθυμης ζωής από την περιοχή του μεγάλου ποταμού ανακατεύονται παράξενα με θρησκευτικούς τόνους και όπου, στο τρίτο της μέρος, το " σκέρτσο' ξεσπάει μια ορμητική ευθυμία.
Symphony no.3
Το ίδιο και η δεύτερη που το "αντάντσιο" της είναι ένα ποιητικό τραγούδι.
Η τρίτη είναι η περίφημη " Συμφωνία του Ρήνου" όπου απηχήσεις της εύθυμης ζωής από την περιοχή του μεγάλου ποταμού ανακατεύονται παράξενα με θρησκευτικούς τόνους και όπου, στο τρίτο της μέρος, το " σκέρτσο' ξεσπάει μια ορμητική ευθυμία.
Η τέταρτη είναι στην πραγματικότητα η δεύτερη γιατί ο Σούμαν την έγραψε αμέσως μετά την πρώτη, αλλά επειδή, αργότερα, την ξανάγραψε και άλλαξε την ενορχήστρωση, έγινε έτσι η τέταρτη. Είναι ένα έργο με ανεξάντλητο λυρικό πλούτο που δίνει στο Σούμαν μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία της συμφωνίας.
Symphony no.4 in D minor op.120
Symphony no.4
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου