ΜΟΤΣΑΡΤ , ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ «ΘΑΥΜΑ»

Γιατί, παράλληλα με τον Χάυντν είναι ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ που η μεγάλη μορφή του σημειώνει αυτή την περίοδο της κλασσικής μουσικής – άλλωστε με αυτούς τους δυο αρχίζει και τελειώνει αυτή η «κλασσική εποχή». Ο Μπετόβεν που έρχεται ύστερα από αυτούς, μόνο στις δυο πρώτες του συμφωνίες ακολουθεί κάπως τα μουσικά πρότυπα των προκατόχων του. Από την τρίτη κιόλας συμφωνία του, σπάει τα κλασσικά πρότυπα και ανοίγει μια νέα εποχή, μια νέα περίοδο στη μουσική, τη ρομαντική εποχή.

Ο Μότσαρτ και ο Χάυντν γνωρίστηκαν και συνδέθηκαν με στοργική φιλία – παρά την διαφορά της ηλικίας – μια φιλία που δεν τάραξε ποτέ κανένας επαγγελματικός φθόνος. Ο Χάυντν ήταν είκοσι τέσσερα χρόνια πιο μεγάλος από τον Μότσαρτ, αλλά ενώ η μεγαλοφυΐα του πρώτου αργούσε τόσο να ωριμάσει – μόλις στα 27-28 χρόνια εκδηλώθηκε σε όλη της την πληρότητα – στο Μότσαρτ η μεγαλοφυΐα είχε λάμψει από τα παιδικά του χρόνια και στα 27 του χρόνια ήταν πια ώριμος μουσικός. Έτσι η διαφορά της ηλικίας γεφυρώνονταν και αν ο Μότσαρτ αποκαλούσε τον μεγαλύτερο «πατέρα Χάυντν» ήταν μόνο από αγάπη και τρυφερότητα.

Αλλά πόση διαφορά στη ζωή αυτών των δυο μεγάλων της μουσικής ! Αν ο Χάυντν βασανίστηκε τόσο στη παιδική του ηλικία, αντίθετα ο Μότσαρτ μεγάλωσε μέσα στις στοργικές φροντίδες μιας ευτυχισμένης οικογένειας, πήρε μια επιμελημένη ανατροφή και ήταν ο ίδιος ο πατέρας του ο Λεοπόλδος Μότσαρτ, λαμπρός μουσικός που του έδωσε μια γερή μουσική μόρφωση. Αλλά η μεγαλοφυΐα του, που παρόμοια της δεν φάνηκε ποτέ στο κόσμο, ελάχιστη ανάγκη είχε από διδασκαλία, αφού τριών χρονών κιόλας έπαιζε βιολί και πιάνο και στα τέσσερα χρόνια του, μόλις ο πατέρας του του είχε δείξει τις νότες, άρχισε κιόλας να γράφει δικές του συνθέσεις! Έξη ετών άρχισε περιοδείες σε όλη την Ευρώπη, στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Αγγλία, καταπλήσσοντας τον κόσμο, προκαλώντας παντού το θαυμασμό με το ταλέντο του στο βιολί, στο πιάνο, στο εκκλησιαστικό όργανο.

Στα δέκα οκτώ του χρόνια ο Μότσαρτ είχε κιόλας συνθέσει πάνω από διακόσια έργα-ήταν μόλις δέκα τεσσάρων χρονών όταν στο Μιλάνο παίξανε μια δικιά του όπερα!

Αλλά όσο τον θαυμάσανε, όσο ήτανε παιδί, τόσο τον παραγνωρίσανε, όταν μεγάλωσε – αντίθετα με τον Χάυντν. Πολύ γρήγορα η φτώχεια πάτησε την πόρτα του και σε αυτό είναι αλήθεια έφταιξε όχι λίγο η γυναίκα του, η Κονστάνς που Μότσαρτ είχε παντρευτεί το 1781, παρά τη θέληση του πατέρα του, μια γυναίκα, ανέμελη, κοκέτα και κακονοικοκηρά που ο Μότσαρτ αγαπούσε παράφορα και της συγχωρούσε όλα της τα ελαττώματα .

Με όλο που τα έργα του παίζονταν παντού, ο Μότσαρτ αγωνίζονταν ως τις τελευταίες του μέρες ενάντια στη φτώχεια. Έδινε μαθήματα για να κερδίσει λίγα λεπτά.

Το θλιβερό τέλος

Λίγους μήνες, πριν από τον θάνατο του έγραφε σε ένα φίλο του : «Έχω δυο μαθητές τώρα, αλλά θάθελα να τους κάνω οχτώ….Σε παρακαλώ κύταξε, φρόντισε να πεις παντού πως δίνω μαθήματα» . Και αντίθετα με το Χάυντν που έζησε ευτυχισμένα γεράματα και πέθανε 77 ετών, αντίθετα με τον Χάυντν που την μεγαλοπρεπή κηδεία του παρακολούθησε όλη η Βιέννη, ο Βολφγκαγκ Αμαντέους Μότσαρτ πέθανε πριν ακόμα συμπληρώσει τα τριάντα έξη του χρόνια – στις 5 Δεκεμβρίου 1791 – όταν ο Χάυντν θριάμβευε στην Αγγλία – και η κηδεία του ήταν κάτι φρικτό. Η Κονστάνς άρρωστη δεν μπορούσε να σηκωθεί από το κρεβάτι. Λίγοι φίλοι που συνόδευαν το νεκρό μουσικό, σκορπίστηκαν στο δρόμο εξ’ αιτίας της κακοκαιρίας. Μια τρομερή χιονοθύελλα είχε ξεσπάσει. Ο Μότσαρτ έφτασε στο νεκροταφείο μόνος, με δυο νεκροθάφτες. Το κορμί του ρίχτηκε σε ένα κοινό τάφο. Ούτε λουλούδια, ούτε μια πλάκα, ούτε καν ένας ξύλινος σταυρός… Όταν αργότερα, η Κονστάνς ζήτησε το τάφο, κανένας δεν ήξερε να της πει που ήταν. Μόνο ένας άγνωστος θαυμαστής είχε σημειώσει το μέρος και δέκα χρόνια αργότερα σε μια εκταφή, έσωσε το υποτιθέμενο κρανίο του Μότσαρτ που σήμερα φυλάγεται στο Σαλτσμπούργκ στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο μεγάλος μουσικός και που έχει μεταβληθεί σε μουσείο.

Πρέπει να σημειώσω πως ο Μότσαρτ γεννήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 1756 σε αυτή την ωραία και χαρούμενη πόλη του Σάλτσμπουργκ που βρίσκεται στο δρόμο που πηγαίνει από την Βιέννη στη Ιταλία περνώντας από το Τυρόλο, μια πόλη όλο ευθυμία, τραγούδια και μουσικές. Και τέτοιος ήταν ο χαρακτήρας του Μότσαρτ : όλο χαρά και τρυφερότητα, όλο αισιοδοξία. Στις χειρότερες δυστυχίες του, δεν έχανε την καλοσύνη του και ήξερε να παρηγορεί τους άλλους. Μέσα του είχε ανεξάντλητες πηγές ευθυμίας. Έμεινε παιδί σε όλη του τη ζωή. Ένα παιδί με αγγελική ψυχή, αλλά και με ανυπέρβλητη μεγαλοφυΐα. Η μουσική χρωστάει στον Μότσαρτ πολλά, αμέτρητα.

Ένας Θησαυρός από μελωδίες

Και τι δεν έγραψε μέσα στη τόσο σύντομη ζωή του! Όπερες, σονάτες, εκκλησιαστικά έργα, τραγούδια, κοντσέρτα, συμφωνίες – αφού ακόμα και σήμερα ανακαλύπτουν άγνωστα έργα του. Και παντού κυριαρχεί το καθάργιο, το αγνό κλασσικό ύφος, πουθενά ο «άνθρωπος» Μότσαρτ δεν αφήνει να φανεί τίποτα, από τις προσωπικές του λύπες ή χαρές, το πάθος του είναι όλο ευγένεια και συγκράτηση – όπως και η χαρά και ευθυμία του. Αργότερα θα μιλήσουμε για τις όπερες του και τα άλλα έργα. Σήμερα κοιτάζουμε τις συμφωνίες του που φθάνουν τον αριθμό 47 μέσα σε ένα σύνολο από 700-800 έργα.

Στις συμφωνίες του ο Μότσαρτ ακολουθεί τη μορφή της σουίτας που ήταν ο πρόδρομος της σονάτας και της συμφωνίας. Ένα «αλλέγκρο», έπειτα ένα «αντάντε» ή «αντάτσιο», έπειτα το «μενουέτο»( αλλεγκρέττο), τέλος το ρόντο – ένα πιο γοργό αλλέγκρο. Την ίδια μορφή ακολουθούσε και ο Χάυντν που με όλο που ήταν μεγαλύτερος από τον Μότσαρτ διδάχτηκε πολλά από τον μικρότερο του.

Στις συμφωνίες του Μότσαρτ βρίσκουμε ωστόσο πιο βαθύ περιεχόμενο και ως προς την τεχνική, οι αναπτύξεις είναι πολύ πιο πλούσιες τόσο σε πολυφωνικό, όσο και σε ομόφωνο ύφος , οι μελωδικές γραμμές πολύ πιο εκφραστικές και η ορχήστρα πολύ πιο ποικίλη. Η «Συμφωνία του Διός» είναι η πιο τέλεια, το κορύφωμα της τέχνης του Μότσαρτ, ένα έργο κλασσικής διαύγειας, ελευθερωμένο από κάθε ανθρώπινο αίσθημα, πόνο ή πάθος, εντελώς στις σφαίρες της απόλυτης μουσικής.