6. Ξεχασμένοι συνθέτες κλασσικής μουσικής - Αναγεννησιακή περίοδος 3 ( 1400-1600)

23. Brumel Antoine ( 1460-1520 )

Ο  Antoine Brumel ήταν ένα Γάλλος συνθέτης. Ήταν ένα από τα πρώτα μέλη γαλλικής καταγωγής της γαλλο-φλαμανδικής σχολής της αναγέννησης και μετά τον Josquin des Prez ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς συνθέτες που επηρέασαν την γενιά του.
Λίγα είναι γνωστά για τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Πιθανόν να γεννήθηκε στη πόλη Brunelles, δυτικά από την Chartres. Τραγουδούσε στην Notre-Dame de Chartres την περίοδο 1483-1486 και στη συνέχεια βρίσκει θέση στον St Peter ( Geneva μέχρι 1492 ) και στο Laon (1497), προτού γίνει αρχιμουσικός της παιδικής χορωδίας στην Notre-Dame de Paris ( 1498-1500 ) και αρχιμουσικός της παιδικής χορωδίας στον Alfonso I d'Este στην Ferrara από το 1506, όπου αντικατάστησε τον διάσημο συνθέτη Jacob Obrecht που είχε πεθάνει τον προηγούμενο χρόνο. Το παρεκκλήσι αυτό καταργήθηκε το 1510 , αλλά ο συνθέτης παρέμεινε στην Ιταλία, πιθανόν στις εκκλησίες στην Faenza  και στην Mantua ,όπου και ίσως πέθανε στο 1512.
O Brumel βρίσκονταν στο κέντρο των αλλαγών που γινόντουσαν στην ευρωπαϊκή μουσική γύρω στο 1500 και σύμφωνα με τις οποίες, η συνήθεια τα χορωδιακά μέρη να ακολουθούν το ένα το άλλο, έδωσε διέξοδο σε μια ήπια εναλλαγή ίσων μερών που συνθέτονταν ταυτόχρονα. Η αλλαγή αυτή παρατηρείται ανάμεσα στα πρώιμα και τελευταία του μουσικά έργα.
Ο  Brumel είναι περισσότερο γνωστός για τις λειτουργίες του. Η πιο γνωστή είναι η δωδεκάφωνη Missa Et ecce terroe motus. Η τεχνική της σύνθεσης των έργων του διαφοροποιείται κατά την διάρκεια της ζωής του. Ο  Brumel έγραψε μια λειτουργία Missa l'homme arme, όπως έκαναν οι πιο πολλοί αναγεννησιακοί συνθέτες. Όλες οι λειτουργίες του είναι για 4 φωνές, εκτός από την 12-φωνή που έχουμε ήδη αναφέρει.
Ο Brumel έγραψε επίσης αναρίθμητα μοτέτα, σανσόνς και κάποια ενόργανη μουσική. Τα πρώτα του έργα θυμίζουν συνθέσεις του Ockeghem, ενώ τα τελευταία του πολυφωνικά έργα απηχούν μια επιρροή του Josquin.
 Ο Brumel σε μια τελευταία λειτουργία του για 4 φωνές, Missa pro defunctis, είναι το πρώτο Requiem που περιέχει ένα πολυφωνικό μέρος Dies Irae. Επιπρόσθετα είναι ένα από τα πρώτα σωζόμενα Requiem, μόνο του Ockeghem είναι παλαιότερο.
Μετά τον Josquin des Prez, ο Brumel θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες της γενιάς του.

Antoine Brumel- Lamentations of Jeremiah (Ensemble I Buoni Antichi) 

Gloria in Excelsis Deo - Antoine Brumel

Antoine Brumel : Missa "A l'ombre d'ung buissonet" (Daltrocanto) 1/2  - 9 min.

Antoine Brumel (c.1460-c.1513): Tous Les Regretz - Capilla Flamenca  - 4 min.







24. Comysh William ( ? -1523 )

Δεν βρέθηκαν στοιχεία για τη ζωή και το έργο του.



25. Penalosa de Francisco ( 1470-1528 )

Ο Francisco de Penalosa ήταν ένας ισπανός συνθέτης της μεσαίας αναγέννησης.
Γεννήθηκε στην Talavera της επαρχίας του Toledo. Το μεγαλύτερο μέρος της καρριέρας του το πέρασε στη Σεβίλλη σαν μαέστρος di capilla, αν και κάποιο χρόνο τον πέρασε στο Burgos και 3 χρόνια στο Παπικό παρεκκλήσιο της Ρώμης ( 1518-1521 ). Πέθανε στη Σεβίλλη.
Ο Penalosa ήταν ο πιο γνωστός Ισπανός συνθέτης της γενιάς πριν τον Cristobal de Morales. Όμως το έργο του δεν έγινε ευρέως γνωστό ιδίως έξω από την Ισπανία, γιατι περασε τη ζωή του στην Ισπανία και βρέθηκε μακριά από τα κέντρα εκτύπωσης των μουσικών έργων ( Venice, Antwerp ). Σε αντίθεση με τους συνθέτες Guerrero, Morales, Victoria που ζήσανε στην Ιταλία και είχαν την ευκαιρία να τυπώσουν τα έργα τους και να γίνουν γνωστοί σε ευρύτερο κοινό.
Ο Penalosa έγραψε λειτουργίες, Magnificat, μοτέτα και ύμνους. Έχουν διασωθεί 11 κοσμικές συνθέσεις όπως το Por las sierras de Madrid για 6 φωνές.

Francisco de Penalosa - Transeunte Domino Jesus - 3 min.

Francisco de Penalosa - O Altitudo divitiarum - 4 min.




26. Janequin Clement ( 1485-1558 )


Ο Clement Janequin ήταν ένας Γάλλος συνθέτης της αναγέννησης. Ήταν ένας από τους πιο ονομαστούς συνθέτες λαικών τραγουδιών ( Chansons) ολόκληρης της αναγέννησης. Η εξάπλωση της φήμης του οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη της μουσικής τυπογραφίας.
Η καρριέρα του ήταν ασυνήθηστη για την εποχή του στο γεγονός ότι δεν κατείχε ποτέ μια μόνιμη θέση σε ένα καθεδρικό ή σε μια αριστοκρατική αυλή. Αντίθετα απασχολιώνταν σε θέσεις μικρής σημασίας, αλλά συχνά με σπουδαίους εργοδότες. Γεννήθηκε στο Chatellerault κοντά στη Poitiers παρόλο που δεν υπάρχουν στοιχεία για τα πρώτα χρόνια της ζωής του ή της εκπαίδευσης του. Το 1505 βρίσκεται σαν υπάλληλος στο Bordeaux  στον Lancelot du Fau και προδευτικά εξελίσεται σε επίσκοπο του Lucon που τον διατηρεί μέχρι το θάνατο του Fau το 1523. Το χρόνο αυτό έγινε επίσκοπος του Bordeaux.
Μετά το 1530 ο Janequin παίρνει μια θέση στους Anjou, αρχίζοντας σαν δάσκαλος φωνητικής στη παιδική χορωδία του καθεδρικού της Auch και συνεχίζοντας ως maitre de chapelle στη σχολή  φωνητικής του καθεδρικού της Angers. Την εποχή εκείνη τον πρόσεξε ο Jean de Guise, πατρώνος του Erasmus, Clement Marot, και Rabelais.Άρχισε μια καλή καρριέρα και το 1548 με τη πρόσθετη βοήθεια του Charles de Ronsard, έγινε εφημέριος στην Unverre, κοντά στην Chartres. Κατά την διάρκεια αυτής της εποχής ζούσε στο Παρίσι. Μετά το 1555 αναφέρεται ως "αποκλειστικός αοιδός" στο βασιλικό παρεκκλήσι, ενώ αμέσος μετά γίνεται "μόνιμος συνθέτης" παρά το βασιλιά.
Πέθανε το 1558 στο Παρίσι.
Κατά την αναγέννηση ο Janequin ήταν πολύ δημοφιλής, περισσότερο από κάθε συνθέτη. Τα τραγούδια του ήταν γνωστά και πολύ δημοφιλή. Το τραγούδι του La bataille που  περιγράφει και αντανακλά την ατμόσφαιρα μιας μάχης, τραγουδιέται ακόμη και σήμερα.
Ο Janequin έγραψε πολύ λίγη λειτουργική μουσική - μόνο 2 λειτουργίες και ένα μοναδικό μοτέτο, αν και περισσότερα μπορεί να έχουν χαθεί. Τα 250 κοσμικά τραγούδια του και οι ψαλμοί του (περί τους 80 ), γνωστά ως chansons spirituelles αποτελούν το κύριο έργο του.
Τα προγραμματικά του τραγούδια για τα οποία είναι ονομαστος είναι μακρόσυρτα κομμάτια που συνήθως πολύ έξυπνα μιμούνται φυσικούς ήχους πχ. Le chant dew oiseaux, La chasse, La bataille.
Τέλος έγραψε και αρκετά μικρές και σύντομες συνθέσεις στο ύφος του Claudin de Sermisy.

Janequin Clement ( 1485-1558 )-La bataille de Marignan-7 min.

Janequin Clement ( 1485-1558 )-Plus ne suys/Si ung petit... - 3 min.

Janequin Clement ( 1485-1558 ) - Les chant des oyseaux - 6 min.

Janequin Clement ( 1485-1558 ) -  Les chant des oyseaux - 5 min.

 Janequin Clement ( 1485-1558 ) - Due villote del fiore, Madrigal - 3 min.



27. Senfl Lundwig ( 1486-1542 )


Ο  Ludwig Senfl ήταν ένας Ελβετός συνθέτης της αναγέννησης που δραστηριοποιήθηκε στη Γερμανία. Ήταν ο πιο διάσημος μαθητής του Heinrich Isaac, διετέλεσε διευθυντής στην αυλή του Μαξιμιλιανού Ι.
Ο Senfl πιθανόν γεννήθηκε στην Βασιλεία της Ελβετίας γύρω στο 1486 και έζησε στην Ζυρίχη από το 1488 εως το 1496 και μετα συνδέθηκε με την χορωδία του παρεκκλησίου στην αυλή του Μαξιμιλιανού Ι στο Augsburg και δεν ξαναγύρισε στην Ελβετία. Το 1497 ακολούθησε την χορωδία στην Βιέννη και μεταξύ 1500-1504 σπουδάζει για 3 χρόνια στη Βιέννη την συνήθη πρακτική για παιδιά χορώδιας που οδηγούσε στη κληρική αποστολή. Μετά ένα ταξίδι στην Ιταλία το 1508-1510 γυρίζει στο αυλικό παρεκκλήσιο και αντκαθιστά τον Heinrich Isaac που πέθανε το 1517 ως αυλικός συνθέτης. Όταν ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός πέθανε το 1519, ο διάδοχος του Κάρολος ο 5ος, τον απολυσε από την θέση του αυλικού μουσικού. Ο Senfl έμεινε αρκετά χρόνια χωρίς δουλιά, αλλά δεν άφησε την μουσική σύνθεση. Αποδέκτηκε τον προτεσταντισμό και αλληλογραφούσε με τον προτεσταντη δούκα της Πρωσσίας Albrecht, αλλά και με τον ίδιο τον Λούθηρο ( Martin Luther).
O Senfl κατέλαβε μια θέση στο Μόναχο που αναζητούσε νέες μουσικές ιδέες και εμφανιζόνταν και ανεκτική στον προτεσταντισμό και παρέμεινε μέχρι τον θάνατο του ( 1542-1543).
Ο Senfl ήταν ένας εκλεκτικός συνθέτης τόσο στην θρησκευτική, όσο και στην κοσμική του μουσική. Οι μελωδίες του είχαν έμπνευση και λυρικότητα.
Η θρησκευτική του μουσική περιλαμβάνει λειτουργίες, μοτέτα, μέρη εσπερινού ( vespers settings ) και ένα Magnificat. Έγραψε επίσης αναρίθμητα lieder.

 Senfl Lundwig - Im Maien - 2 min.

Senfl Lundwig - Non moriar, motet - 4 min.

Senfl Lundwig - Unsaglich schmerz - 6 min.

Senfl Lundwig - Ach Eislein liebes Elselein - 2 min.

Senfl Lundwig - setting of psalm 51, Miserere mei.... - 5 min.



 

Η αστρονομία μέσα από μια συνέντευξη - β! μέρος

Η αστρονομία μέσα από μια συνέντευξη (β! μέρος)

 

Πρώτα από όλα, δεν έχουμε καμιά απολύτως ένδειξη ότι υπάρχει και κάποιος άλλος πλανήτης με τα συστατικά εκείνα, με τις διαδικασίες εκείνες που θα μπορούσε να αναπτυχθεί ζωή.

Τα τελευταία δώδεκα χρόνια έχουμε ανακαλύψει περίπου 300 πλανήτες γύρω από γειτονικά μας άστρα, μέχρι την απόσταση περίπου 150 ετών φωτός. Και όταν λέμε 150 έτη φωτός, εννοούμε ότι μένουμε στην ίδια πολυκατοικία, γιατί η γαλαξιακή μας πολιτεία που αποτελείται από 100-200 δισεκατομμύρια άστρα, από την μια άκρη στην άλλη έχει μια διάμετρο 100.000 ετών φωτός.

Από τους τριακόσιους πλανήτες αυτούς, οι περισσότεροι είναι αέριοι γίγαντες. Ο μικρότερος έχει περίπου 5 φορές το μέγεθος της γης. Κανένας από αυτούς τους πλανήτες δεν θα μπορούσε να συντηρήσει ζωή, γιατί είναι πάρα πολύ κοντά στο μητρικό τους άστρο. Αυτό σημαίνει ότι θα καίγονταν.

Μέχρι τώρα λοιπόν, δεν έχουμε καμιά ένδειξη ότι υπάρχουν πλανήτες σαν την γη μας, στους οποίους να έχει δημιουργηθεί ζωή, να έχει εξελιχθεί και να έχει δημιουργήσει αναπτυγμένους τεχνολογικούς πολιτισμούς.

Παρόλα αυτά, έχουμε αυτό που μας οδηγεί στις περισσότερες εκτιμήσεις που κάνουμε, δηλαδή την αστροφυσική λογική. Γνωρίζουμε ότι ο γαλαξίας μας έχει 100-200 δισεκατομμύρια άστρα. Τα περισσότερα από αυτά τα άστρα πρέπει να έχουν πλανητικά συστήματα. Κάποιοι από αυτά τα τρισεκατομμύρια πλανήτες που υπάρχουν στο δικό μας γαλαξία, πρέπει να έχουν το μέγεθος και την υπόσταση από το μητρικό τους άστρο, που να έχει νερό σε υγρή μορφή, επομένως, πιθανόν νε έχουν δημιουργηθεί εκείνες οι διαδικασίες που θα οδηγούσαν στη δημιουργία ζωής και την εξέλιξη τους.

Αν υπολογίσουμε, τελείως αυθαίρετα, ότι στο γαλαξία μας και μόνο είχαμε ένα εκατομμύριο διαστημικούς πολιτισμούς, μπορούμε να υποθέσουμε ότι πολλοί από αυτούς τους πολιτισμούς θα έχουν μεγαλύτερη ηλικία από εμάς, άρα θα έχουν προχωρήσει και τεχνολογικά και θα έχουν φτιάξει τεχνολογία που σήμερα σε εμάς θα φαινόταν μαγική. Αν διασκορπίσουμε αυτούς τους πολιτισμούς ομοιόμορφα στο γαλαξία μας, η απόσταση του πλησιέστερου σε εμάς θα είναι περίπου 2000 έτη φωτός, που σημαίνει ότι αν εμείς με κάποιο μαγικό δούμε ότι σε αυτό το άστρο υπάρχει ένας πλανήτης, όπου έχει αναπτυχθεί τεχνολογικός πολιτισμός και στείλουμε ένα μήνυμα με τους δορυφόρους μας που τρέχει με 300.000 χλμ. το δευτερόλεπτο, θα χρειαστεί αυτό το μήνυμα 2000 χρόνια να πάει εκεί. Αφού πάρουν αυτό το μήνυμα, ας υποθέσουμε ότι το αποκωδικοποιούν και στέλνουν και αυτοί ένα μήνυμα που κάνει άλλα 2000 χρόνια για να φτάσει εδώ. Δηλαδή, με μια τεχνολογία που έχει όριο το όριο της ταχύτητας του φωτός, ένα απλό μήνυμα θέλει 4000 χρόνια να φθάσει.

Τώρα, εάν υπάρχει αναπτυγμένος πολιτισμός κάπου στο γαλαξία μας, με τόση αναπτυγμένη τεχνολογία που ούτε καν μπορούμε να φανταστούμε, σε αυτή την περίπτωση μπορεί να έχουν έρθει εδώ πέρα και να μην τους έχουμε πάρει χαμπάρι.

Το σύμπαν είναι τόσο ήρεμο όσο το βλέπουμε εμείς?

Όχι, δεν είναι καθόλου ήρεμο! Είναι μια απάτη να νομίζει κανείς ότι υπάρχει ηρεμία στο σύμπαν. Αλλά η βιαιότητα του είναι μια δημιουργική βιαιότητα, θα σας δώσω ένα παράδειγμα : Αν δεν υπήρχαν οι εκρήξεις σούπερ νόβα, δηλαδή ο θάνατος γιγάντιων άστρων, δε θα υπήρχαν τα χημικά στοιχεία που έχουμε αυτή τη στιγμή και αποτελούν τα σώματα μας. Γιατί εκτός από το υδρογόνο εξολοκλήρου και το ήλιο στο μεγαλύτερο μέρος του που γεννήθηκαν στην διάρκεια της γέννησης του Σύμπαντος, τα πρώτα δηλαδή δευτερόλεπτα, όλα τα άλλα χημικά στοιχεία δημιουργούνται στο εσωτερικό των άστρων, κυρίως γιγάντιων άστρων. Στις εκρήξεις σούπερ νόβα τα περισσότερα υλικά των άστρων εξοστρακίζονται προς τα έξω, δημιουργώντας καινούργια χημικά στοιχεία. Αυτά διασκορπίζονται στο διάστημα, ενώνονται και ανακατεύονται με άλλα χημικά στοιχεία που υπάρχουν στα νεφελώματα και δημιουργούνται δεύτερης, τρίτης, τέταρτης γενιάς άστρα. Έτσι υπάρχουμε και εμείς.

Γιατί τα υλικά από τα οποία αποτελούμαστε γεννήθηκαν είτε με τη γέννηση του Σύμπαντος, είτε με τις εκρήξεις αυτών των σούπερ νόβα. Αν δεν είχαμε αυτές τις εκρήξεις, δεν θα υπήρχαμε εσείς και εγώ. Που σημαίνει ότι είμαστε αστρόσκονη. Γι’ αυτό και λέω ότι αν θέλει κανείς να πιάσει ένα άστρο, δεν έχει παρά να πιάσει το πρόσωπο του. Έτσι, η βιαιότητα της καταστροφής ενός άστρου δημιουργεί το θαύμα της δημιουργίας – τον άνθρωπο.

Πως μπορεί να ξεκινήσει ένα παιδί την εξερεύνηση του σύμπαντος?

Πρώτα από όλα με τα μάτια. Όπως έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες. Ένα παιδί κοιτώντας τον ουρανό μπορεί να δει μια συγκεκριμένη ημερομηνία τη μερική ή ολική έκλειψη της σελήνης. Μπορεί να δει τους πλανήτες που μετακινούνται. Μπορεί να παρατηρεί κάθε μέρα τη διαφορετική θέση της Σελήνης και την διαφορετική μορφή της Σελήνης και να την καταγράψει. Να δει δίπλα σε πιο λαμπρό αστέρι βρισκόταν κάθε μέρα. Απλές παρατηρήσεις της Σελήνης, των πλανητών που μπορεί να κάνει κανείς με τα μάτια.

Το δεύτερο είναι να μάθει να αναγνωρίζει αστερισμούς – τη Μεγάλη Άρκτο, τη Μικρή Άρκτο, να παρατηρήσει τις κινήσεις στη διάρκεια της νύχτας, την αλλαγή των εποχών. Όλες αυτές είναι παρατηρήσεις που έχουν να κάνουν άμεσα με βασικές γνώσεις αστρονομίας και μπορεί να τις κάνει οποιοσδήποτε.

Προχωρώντας σε επόμενο στάδιο, ένα παιδί μπορεί να προχωρήσει στο διάβασμα ενός βιβλίου, να διαβάσει για την περιγραφή της Σελήνης. Να μάθει για τα βουνά και τις χαράδρες που υπάρχουν εκεί, να πάρει ένα χάρτη και με τα κιάλια να προσπαθήσει να τα βρει.

Ένα βήμα πιο προχωρημένο είν αι το τηλεσκόπιο. Αν ο γονιός δει ότι το παιδί περνά το πρώτο στάδιο της παρατήρησης, τότε να προχωρήσει στην αγορά αυτή, γιατί πρόκειται για ένα ακριβό αντικείμενο. Με ένα μικρό τηλεσκόπιο μπορεί να δεις τους δακτυλίους του Κρόνου ή τους κρατήρες της Σελήνης. Με ένα μεγαλύτερο, μπορείς να περάσεις σε πιο προχωρημένες παρατηρήσεις. Αυτή τη φάση της αστροπαρατήρησης, θα την κάνει κανείς όταν έχει ολοκληρώσει τις προηγούμενες φάσεις με επιτυχία.

Και φυσικά το διάβασμα περιοδικών, βιβλίων κλπ. Υπάρχουν άφθονα βιβλία με καταπληκτικές εικόνες και πληροφορίες.

Όσον αφορά την επαγγελματική ασχολία, εκεί τα πράγματα αλλάζουν. Εγώ λέω ότι σε κάθε χίλιους επισκέπτες του Πλανηταρίου αν καταφέρω να επηρεάσω έναν, τότε έχω επιτύχει.

Το εκπαιδευτικό σύστημα θα μπορούσε να βοηθήσει?

Βεβαίως. Αλλά δυστυχώς το εκπαιδευτικό σύστημα και οι ιθύνοντες δεν πρόσεξαν ποτέ την ανάπτυξη του παιδιού με την ευρύτερη έννοια της Παιδείας. Ιδιαίτερα, το Λύκειο που έχει καταντήσει προθάλαμος του πανεπιστημίου, μαθαίνουμε μόνο φόρμουλες για να λύσουμε ασκήσεις, ακόμα και στην έκθεση. Βγαίνουν τα παιδιά μας από την στοιχειώδη και την δευτεροβάθμια εκπαίδευση και δεν ξέρουν τι θα πει πλανήτης και τι άστρο. Δεν ξέρουν στοιχειωδώς την αστρονομία.

Η αστρονομία μέσα από μια συνέντευξη

Η αστρονομία μέσα από μια συνέντευξη ( Μέρος 1ο )

 

Μια συνέντευξη του Διονύση Σιμόπουλου για την αστρονομία.

 

Μια απολαυστική ξενάγηση στο μαγικό κόσμο του Σύμπαντος, αντάξια των παραστάσεων που προβάλλονται στο Ευγενίδειο Πλανητάριο, το οποίο διευθύνει εδώ και δεκαετίες.

40 ολόκληρα χρόνια υπηρετεί την αστρονομία. Μας μιλά απλά για την βιαιότητα του Σύμπαντος, τη γέννηση της ζωής, τα 100-200 δισεκατομμύρια άστρα της διαστημική μας γειτονιάς, το μεγαλείο της έρευνας των αρχαίων Ελλήνων αστρονόμων και απαντά στα πιο δύσκολα ερωτήματα που απασχολούν την ανθρωπότητα.

Σε μια εποχή που η αστρονομία, το διάστημα ήταν έννοιες σχετικά άγνωστες, ο ίδιος, λέει, ξεκίνησα εντελώς τυχαία και περιστασιακά.

Το έναυσμα δόθηκε σε μια διεθνή κατασκήνωση, το καλοκαίρι του 1960 στην Αμφίκλεια της Παρνασσίδος, όπου γιορτάζαμε τα 50 χρόνια του προσκοπισμού στην Ελλάδα. Είχαν μαζευτεί τότε πρόσκοποι από όλο τον κόσμο. Δίπλα στην κατασκήνωση που είχαμε εμείς, οι Πατρινοί πρόσκοποι, ήταν μια αμερικανική κατασκήνωση. Οι αμερικανοί είχαν καταπληκτικό εξοπλισμό και στο κέντρο του χώρου τους βρισκόντουσαν τρία τηλεσκόπια. Προσπαθώντας με τα αλλοπρόσαλλα αγγλικά μας, πήγαμε και μείς να δούμε το φεγγάρι. Η εικόνα της σελήνης που φαινόταν τόσο κοντά, ώστε να είσαι έτοιμος να απλώσεις το χέρι να την αρπάξεις, ήταν για μένα, στα 17 μου χρόνια, το κάτι άλλο! Σημειώσατε ότι ο Γιούρι Γκαγκάριν ταξίδεψε ένα χρόνο αργότερα στο διάστημα.

Αυτή ήταν η πρώτη επαφή. Όταν το 1961 έδωσα εξετάσεις πέτυχα στο Φυσικό, αλλά δεν υπήρχε η δυνατότητα να γραφτώ λόγω της οικονομικής μας κατάστασης – τότε οι σχολές ήταν με πληρωμή.

Έτσι έδωσα στη ΣΜΑ, που ήταν δωρεάν, αλλά κόπηκα στο τελευταίο μάθημα, που ήταν η τριγωνομετρία. Αν πετύχαινα, φυσικά στη ΣΜΑ η ζωή μου θα ήταν διαφορετική. Στην Αμερική πήγα γιατί είχα πληροφορηθεί ότι εκεί κάποιος δουλεύοντας μπορεί να σπουδάσει. Και πράγματι, παρ’ όλες τις κακουχίες, δεν το έχω μετανιώσει, αν χρειαζόταν πάλι το ίδιο θα επέλεγα.

Πάντοτε ήμουν λάτρης δυο Ελλήνων συγγραφέων, του Καζαντζάκη και του Καβάφη. Πρότυπο μου ήταν το ταξίδι προς την Ιθάκη. Και το ταξίδι  είναι το ενδιαφέρον, όχι ο προορισμός. Αυτός ο στόχος με συνέπαιρνε πάντα. Έτσι ευτύχησα 40 συναπτά χρόνια να εργάζομαι στο Πλανητάριο.   Πρώτα στην Αμερική και μετά στα 29 μου χρόνια ανέλαβα διευθυντής του Ευγενιδείου.

Πόσο βοήθησαν οι παρατηρήσεις των αρχαίων Ελλήνων στην αστροφυσική?

Πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι ο Ίππαρχος 150 χρόνια πριν την γέννηση του Χριστού, ήταν ο καλύτερος παρατηρησιακός αστρονόμος όλων των εποχών. Με μόνη βοήθεια τα μάτια του , με όργανα που έφτιαξε ο ίδιος, κατόρθωσε να δει πράγματα, τα οποία πήραν αιώνες για να ανακαλυφθούν και πάλι.

Ο Ερατοσθένης, μέτρησε την περιφέρεια της γης με πρωτόγονα μέσα, με ακρίβεια που δεν έχει ούτε 1% διαφορά από την πραγματική περιφέρεια που μετρήσαμε εμείς με τους δορυφόρους.

Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος 300 χρόνια και πλέον προ Χριστού, πρόβλεψε το ηλιοκεντρικό σύστημα που χρειάστηκε 1800 χρόνια ο Κοπέρνικος για να ξανά-ανακαλύψει, βασιζόμενος στις αναφορές των αρχαίων.

Ο Θαλής ο Μιλήσιος, 500 και πλέον χρόνια προ Χριστού, πρόβλεψε ηλιακές εκλείψεις.

Αυτά όλα μας λένε ότι οι βάσεις της επιστήμης βρίσκονται εκεί, στα χρόνια της κλασσικής αρχαιότητας. ΟΙ σύγχρονες έρευνες τις 2-3 τελευταίες δεκαετίες του 20^ου αιώνα έγιναν με όργανα τόσο πολύπλοκα, τόσο ανεπτυγμένα, που οι παρατηρήσεις δεν έχουν καμιά σχέση με τα αποτελέσματα που έβγαζαν οι αρχαίοι υμών πρόγονοι. Επειδή μάλιστα το 2009 γιορτάσαμε τα 400 χρόνια από τη πρώτη χρήση του τηλεσκοπίου από το Γαλιλαίο, πρέπει να πούμε ότι ιδιαίτερα τα τελευταία 30-40 χρόνια που βάλαμε τα τηλεσκόπια μας πάνω από την ατμόσφαιρα της γης, βλέπουμε πράγματα που δεν μπορούσαμε να τα δούμε πριν.

Είναι δυο μη συγκρίσιμα πράγματα οι γνώσεις και οι τεχνολογικές δυνατότητες που έχουμε σήμερα, με τις γνώσεις και τις δυνατότητες που είχαν τεχνολογικά οι αρχαίοι.

Παρόλα αυτά, η βάση της επιστήμης βρίσκεται εκεί και όπως έλεγε ο Νεύτωνας, ο μεγαλύτερος ίσως επιστήμονας όλων των εποχών «αν κατόρθωσα να  δω πιο πέρα από τους συνανθρώπους μου, είναι γιατί καθόμουνα στους ώμους γιγάντων».

Σήμερα οι γνώσεις πολλαπλασιάζονται. Για παράδειγμα, από τη δεκαετία του ’60 που εγώ ήμουν φοιτητής μέχρι σήμερα οι γνώσεις έχουν πολλαπλασιαστεί πάνω από ένα δισεκατομμύριο φορές.

Σήμερα η γνώση δεν προάγεται από άτομα, αλλά από ομάδες ατόμων. Στο πρόσφατο πείραμα που θα αρχίσει να γίνεται στο CERN στην Ελβετία, για την ανακάλυψη του σωματιδίου Χιγκς και του πεδίου Χιγκς, συμμετέχουν 2000 άνθρωποι.

Σήμερα έχουμε μοντέλα πρότυπα. Αυτά τα μοντέλα βασίζονται σε αυτό που ονομάζουμε καθιερωμένο πρότυπο, βασίζονται δηλαδή σε ορισμένα σωματίδια που έχουν ανακαλυφθεί και που είναι όντως υπαρκτά. Αυτά τα σωματίδια για να υπάρξουν, για να έχουν την δεδομένη μάζα που έχουν, πρέπει να υπάρχει ένα άλλο σωματίδιο που δημιουργεί ένα πεδίο γύρω του, το Χιγκς. Αυτό θεωρητικά υπέθεσε το 1964 ο Πήτερ Χιγκς, ένας Σκωτσέζος φυσικός. Αν δεν αποδειχτεί η ύπαρξη του σωματιδίου του Χιγκς, τότε καταρρέει και όλο το οικοδόμημα. Παρόλα αυτά η θεωρία της μεγάλης έκρηξης, κατά το μάλλον ή ήττον πρέπει να είναι σωστή, ίσως με κάποιες διαφοροποιήσεις.

Εάν πούμε ότι το μοντέλο είναι σωστό, τότε η απάντηση είναι ναι!

Γνωρίζουμε αυτή τη στιγμή τι συνέβη από το χρόνο 10^-43 και μετά. Τα δε πειράματα στο CERN προσπαθούν να αποδείξουν αυτή την πραγματικότητα από το 10^-18 και μετά. Γεγονός είναι ένα, ότι οι ενδείξεις που έχουμε με τις τελευταίες διαστημοσυσκευές ( όπως η διαστημοσυσκευή Wmap) μας λέει το εξής : το Σύμπαν πρέπει να γεννήθηκε πριν από 13,73 δισεκατομμύρια χρόνια με σφάλμα +- 0,8%.

Άρα ξέρουμε την ηλικία του Σύμπαντος. Γνωρίζοντας την ηλικία και τη διαστολή που υφίσταται το Σύμπαν ( και αυτό το μάθαμε πριν από δέκα μόλις χρόνια) μπορούμε να βγάλουμε κατά κάποιο τρόπο το χώρο, ο οποίος αυτή τη στιγμή αποτελεί το Σύμπαν και έχει διάμετρο της τάξης των 94 δισεκατομμυρίων ετών φωτός. Είναι πολύ περισσότερο δηλαδή από ότι η ηλικία του Σύμπαντος γιατί αποδείχτηκε τα τελευταία δέκα χρόνια ότι το Σύμπαν διαστέλλεται επιταχυνόμενο, φαινόμενο που ονομάζουμε σήμερα σκοτεινή ενέργεια.

Όλα αυτά βασίζονται σε ορισμένες παρατηρήσεις και σε ορισμένες παραδοχές. Αν οι παραδοχές μας δεν είναι σωστές, θα πρέπει να εξηγήσουμε διαφορετικά τις παρατηρήσεις μας, οι οποίες είναι σωστές. Κοιτάξτε να δείτε ποιο είναι το παράξενο :

Υπολογίζονται περίπου 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες και κάθε γαλαξίας έχει 100-200 δισεκατομμύρια άστρα. Όλο αυτό το σύστημα των γαλαξιών, των άστρων, των πλανητών αποτελεί το 4 % των συστατικών του Σύμπαντος. Τα 23 % αποτελείται από αυτό που ονομάζουμε σκοτεινή ύλη, που δεν ξέρουμε τι είναι. Και το 73 % αποτελείται από αυτό που ονομάζουμε σκοτεινή ενέργεια, αυτό που δίνει την επιτάχυνση της διαστολής του Σύμπαντος τα τελευταία 7 περίπου δισ. χρόνια και που και αυτή δεν ξέρουμε τι είναι.

Ο ήλιος, όπως και κάθε άλλο άστρο στο Σύμπαν, θα πεθάνει. Αλλά το θαύμα του Σύμπαντος είναι ότι ακόμη και στο θάνατο προσφέρει νέα ζωή. Γεννιούνται νέα άστρα, ανώτερης ποιότητας, που έχουν την δυνατότητα να γεννήσουν το θαύμα της ζωής. Οπότε θα έλεγα ότι ναι, υπάρχει ένα πεπερασμένο όριο στην ηλικία του ήλιου. Ο ήλιος μας έχει μια ηλικία της τάξης των  5 δισ. χρόνων και θα πεθάνει σε 6 δισ. χρόνια. Είναι ένα μεσόκοπο άστρο. Κάποια στιγμή και ο ήλιος θα αρχίσει να διαφοροποιείται. Ένα άστρο σαν τον ήλιο μας ξέρουμε πως συμπεριφέρεται, το έχουμε δει πολλές φορές. Ο ήλιος σε 1,1 δισ. χρόνια θα αρχίσει να αλλάζει και αυτό σημαίνει ότι η ενέργεια που θα εκπέμπεται θα είναι 10 % μεγαλύτερη, δηλαδή θα αρχίσει να καίει τα πάντα.

Οι απόγονοι μας με την όποια μορφή έχουν σε 1 δισ. χρόνια από σήμερα – αν έχουν κατορθώσει να επιβιώσουν και δεν έχουν καταστρέψει οι ίδιοι τον πλανήτη – όταν ο ήλιος αρχίσει να καταστρέφει την επιφάνεια του πλανήτη μας, αναγκαστικά θα πρέπει να φύγουν.

Εγώ νομίζω ότι αυτή η δυνατότητα θα υπάρχει. Είμαι αισιόδοξος ότι παρά τα προβλήματα που έχει επιφέρει ο ίδιος ο άνθρωπος στον πλανήτη, οι ίδιοι οι άνθρωποι θα μπορέσουν να λύσουν τα προβλήματα και να επιβιώσουν. Το πώς θα είμαστε σε 100 χρόνια από σήμερα δεν μπορώ  καν να το προβλέψω. Σε 200 είναι σχεδόν αδύνατον και να το φανταστώ. Σε 1000 χρόνια είναι πλέον επιστημονική φαντασία.

Σε ένα δισ. χρόνια ούτε καν επιστημονική φαντασία. Δηλαδή, θα μιλάμε για μια τεχνολογία τόσο ασύλληπτη, που ακόμη και η μαγεία δεν θα είναι τίποτα μπροστά της.

Εντάξει, εάν σε 1 δισ. χρόνια επιβιώσουμε, θα μεταφερθούμε σε ένα άλλο άστρο που θα είναι καλό για τις ανάγκες μας. Τι θα γίνει σε ένα τρισεκατομμύριο τρισεκατομμυρίων τρισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα, όταν σύμφωνα με το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα η εντροπία αυξάνεται, άρα θα φθάσουμε σε ένα σημείο που δεν θα υπάρχει ενέργεια σε ολόκληρο το Σύμπαν ? Τότε τι θα συμβεί ? Που θα είναι ο άνθρωπος ? Εκεί η απάντηση είναι ότι κάποια στιγμή ακόμα και το Σύμπαν θα πεθάνει.

Οπότε, αν πεθάνει το Σύμπαν, αν δεν υπάρχει δηλαδή ενέργεια, αφού η θερμοκρασία θα έχει φθάσει στο απόλυτο μηδέν, τότε τι γίνεται ?

Η καλύτερη απάντηση που έχω βρει στην επιστημονική φαντασία μέχρι σήμερα είναι ένα διήγημα του Ισαάκ Ασίμωφ που το ονομάζει «Η τελευταία ερώτηση».

Υπάρχει ζωή έξω από τον πλανήτη Γη ?