Τετάρτη 20 Ιουνίου 2012

Μουσικής Παιδεία 18 ( Σειρά Άρθρων )

Η κωμική όπερα
Στη Γαλλία και Ιταλία
Η "Όπερα-μπούφφα"
Η αγγλική "Όπερα του Ζητιάνου"




Σαν μια αντίδραση στις σοβαρές όπερες που έπαιζε η "Ακαδημία της Μουσικής" στο Παρίσι - η "Ακαδημία" αυτή είναι η μεγάλη Όπερα του Παρισιού - γεννήθηκε η κωμική όπερα, πρώτα στη Γαλλία και στην Αγγλία και έπειτα στην Ιταλία. 
Στα προάστια του Παρισιού, Σαιν Ζερμαίν και Σαιν Λωράν ( Άγιος Γερμανός και Άγιος Λαυρέντιος) όπου γίνονταν εμποροπανηγύρια, υπήρχαν και θέατρα λαϊκά όπου παίζανε κωμωδιούλες με τραγούδια, κοροϊδεύοντας και παρωδώντας από την μια μεριά τα σοβαρά δράματα που παίζονταν στο θέατρο της "Γαλλικής Κωμωδίας", από την άλλη τις σοβαρές όπερες που παίζονταν στην "Ακαδημία της Μουσικής". Αυτά τα λαϊκά πανηγυριώτικα θέατρα, τραβούσαν άπειρο κόσμο, πράγμα που άναψε το φθόνο τόσο της όπερας, όσο και της "Γαλλικής Κωμωδίας" που ήταν θέατρα κρατικά και είχαν πολλά προνόμια.
Με αυτά τους τα προνόμια καταφέρανε να απαγορευθεί στα λαϊκά θέατρα των πανηγυριών να παίζουν κωμωδίες και φάρσες και, πάνω από όλα, να βάζουν μουσική και τραγούδια.
Μεγάλη καταστροφή για τα θέατρα του Σαιν Ζερμαίν και του Σαιν Λωράν. Σε μεγάλη αμηχανία βρεθήκανε οι διευθυντές τους και όλο τους το προσωπικό.
Για να υπερνικήσουν τις δυσκολίες και να μπορέσουν να σταθούν, καταφύγανε σε κάτι άλλο....Δίνανε παντομίμες όπου η δράση κόβονταν από καιρό σε καιρό με τραγούδια. Αλλά δεν τραγουδούσαν οι ηθοποιοί. Τραγουδούσε ....το κοινό! Σε μια ορισμένη στιγμή, από το ύψος του θεάτρου κατέβαιναν στη σκηνή μεγάλες πινακίδες με τα λόγια του τραγουδιού, γραμμένα πολύ καθαρά και με την υπόδειξη ενός γνωστού σκοπού. Η ορχήστρα έπαιζε αυτό το σκοπό και οι θεατές αρχίζανε πια,ενθουσιασμένοι, να τραγουδούν, ενώ στη σκηνή, οι ηθοποιοί κάνανε διάφορες κινήσεις και χειρονομίες, σύμφωνα με το περιεχόμενο του "ποιήματος".
"Ουδέν καινόν υπό τον ήλιον". Κάτι παρόμοιο δε γινόταν και στις αθηναϊκές επιθεωρήσεις, όταν κατέβαινε η πινακίδα με τα λόγια του τραγουδιού και η πρωταγωνίστρια-ντιζέζ φώναζε στο κοινό : " Εμπρός, όλοι μαζί".
Καυγάδες και σφοδρές συζητήσεις ανάμεσα στα κρατικά (σοβαρά) θέατρα και στα λαϊκά, κατέληξαν στο να δοθεί, επί τέλους, η άδεια σ" αυτά τα θέατρα των εμποροπανηγύρεων να παίζουν κωμωδίες με τραγούδια, χορούς και μουσική. Η "κωμική όπερα" είχε έτσι ιδρυθεί, οριστικά. Αυτό έγινε το 1716.
Σήμερα, η δεύτερη όπερα του Παρισιού έχει το τίτλο "Όπερα-κωμίκ" με τη διαφορά πως τώρα πια παίζουν και εκεί περισσότερες σοβαρές, παρά κωμικές όπερες!
Η "Τόσκα" του Πουτσίνι π.χ. δίνεται μόνο στην "Όπερα Κωμίκ", το ίδιο και ο "Ορφέας" του Γκλούκ και η "Κάρμεν" του Μπιζέ.
Ωστόσο, τότε το 1716 και έπειτα η γαλλική κωμική όπερα ήταν πολύ φτωχή σε μουσική, συχνά περιοριζόταν μόνο σε μερικά τραγουδάκια. Χρειάστηκε νάρθουν υποδείγματα από την Ιταλία, για να πάρει το είδος μια πιο τέλεια εξέλιξη. 


Η  "Όπερα-Μπούφφα"


Αντίθετα, με την γαλλική κωμική όπερα, η ιταλική όπερα-μπούφφα ( από τη λέξη "μπούφφο" που ιταλικά θα πει κωμικό), δεν έχει λαϊκή προέλευση.
Γεννήθηκε από την σοβαρή, τη "μεγάλη" όπερα και να πως : Εκεί, ανάμεσα στο 1730 και 1740, είχαν πάρει στην Ιταλία την συνήθεια να παρεμβάλλουν ανάμεσα στις σοβαρές όπερες, ανάμεσα στις διάφορες πράξεις, στα διαλείμματα, σαν "ιντερμέτζι" διάφορες εύθυμες, αστείες σκηνές που ούτε τα λόγια τους, ούτε η μουσική τους είχαν καμιά σχέση με το κύριο έργο.
Ήταν απλώς για να διασκεδάζει το κοινό. Ήταν κάτι το πολύ απλό και γνώριμο, το εντελώς ρεαλιστικό, σκηνές παρμένες από την καθημερινή αστική ή χωριάτικη ζωή, ενώ η μουσική που συνόδευε αυτά τα "εργάκια" είχε ζωντάνια, χρώμα, ποικιλία. Ήταν πολύ διασκεδαστική και η ορχήστρα υπογράμμιζε τις κινήσεις, τις χειρονομίες, το κωμικό τραγούδι των ηθοποιών.
Ένα τέτοιο "ιντερμέτζο" ήταν η "Υπηρέτρια-Κυρά" του Περγκολέζι που πρωτοπαίχτηκε στη Νεάπολη το 1733 ανάμεσα ποίος ξέρει σε ποία μεγάλη όπερα της εποχής! Αυτό το έργακι που δεν έχει παρά τρία πρόσωπα - ένα μπάσσο, μια σοπράνο και ένα βουβό πρόσωπο (μίμος) σημείωσε τεράστια επιτυχία και έμεινε αθάνατο.


Pergolesi : La Serva Padrona, E parte - 10 min.


Pergolesi : La Serva Padrona, Stizzoso mio stizzoso - 3 min.


Pergolesi : La Serva Padrona, A serpina pensezete - 3 min.


Pergolesi : La Serva Padrona, Duetto finale - 4 min.


Pergolesi : La Serva Padrona, "Ah, quanto ma sta male","Son        inbrogliato io" - 6 min.






Όλη του η υπόθεση περιστρέφεται γύρω σε μια υπηρέτρια ενός πλουσίου γεροντοπαλίκαρο που με την απειλή πως θα φύγει, καταφέρνει τον κύριο της να την κάνει γυναίκα του. Αυτό είναι όλο. Αλλά η μουσική είναι τόσο ζωντανή, τόσο χαριτωμένη, τόσο έξυπνη που κάνει αυτό το "εργάκι" αληθινό αριστούργημα.
Και να, αυτό το αριστούργημα παίζεται στο Παρίσι, στις 4 Οκτωβρίου 1746 από ένα ιταλικό θίασο. Στην αρχή περνάει απαρατήρητο. Αλλά όταν, την 1η Αυγούστου του 1752 το ανεβάζουν στη μεγάλη Όπερα, όλο το Παρίσι ξετρελαίνεται με αυτό και τότε ξεσπάει και ο περίφημος "καυγάς των μπουφφόνων". Κάθε παράσταση ήταν και μια ....μάχη! Ο Λουδοβίκος 15ος και η μαντάμ Πομπαντούρ ήταν με το μέρος της σοβαρής όπερας του Λουλλί και του Ραμώ. Η βασίλισσα με το μέρος των Ιταλών. Οι οπαδοί των Γάλλων μαζεύτηκαν κοντά στο θεωρείο του βασιλιά, εκείνοι των Ιταλών κοντά στο θεωρείο της βασίλισσας και τότε αρχίζανε, από το ένα στρατόπεδο στο άλλο, να ανταλλάσσουν, κοροϊδίας, πειράγματα, καμιά φορά και ..βρισιές.
Για να καταλάβετε το λόγο που η ιταλική όπερα-μπούφφα έκανε τέτοια εντύπωση στο Παρίσι, πρέπει να αναφέρουμε πως, ως τότε, όχι μόνο η σοβαρή γαλλική όπερα, αλλά και η κωμική έπαιρναν θέματα από την μυθολογία και η παράσταση της ήταν φαντασμαγορική, καταντούσε κάτι το ψεύτικο, ενώ η ιταλική ξαναφέρνει στο θέατρο την απλότητα και τη φυσικότητα.
Πρώτος ένθερμος υποστηρικτής της κωμικής όπερας του Περγκολέζι στάθηκε ο μεγάλος φιλόσοφος και μουσικός Ζαν-Ζακ Ρουσσώ που, σύμφωνα με τις ιδέες του, είδε στην "όπερα-μπούφφα" ένα γυρισμό στη φύση, στην απλότητα, στην αλήθεια. Και για να εκδηλώσει πιο έντονα τον ενθουσιασμό του, έγραψε και αυτός μια μικρή κωμική όπερα στο ύφος των ιταλικών "ιντερμέτζι", το "Μάντη του Χωριού" που παίχτηκε την ίδια εκείνη χρονιά, 1752, στη μεγάλη Όπερα και σημείωσε τεράστια επιτυχία.


J.J. Rousseau : Le Devin du Village, Ouverture - 4 min.


J.J. Rousseau : Le Devin du Village, Air / J'ai pertu tout - 6 min.


J.J. Rousseau : Le Devin du Village, Ballet Divertissement - 5 min.


J.J. Rousseau : Le Devin du Village, Pantomime et Recitativ - 7 min.




Ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ δεν ήταν κανένας σπουδαίος μουσικός, ωστόσο όμως αυτό το έργο του, ο "Μάντης του Χωριού", έγινε το πρότυπο της κωμικής γαλλικής όπερας και από τότε πια, από το 1752, η "Όπερα-Κωμίκ" παίρνει ένα καινούργιο ξεπέταγμα : Μουσικοί σαν το Μονσινύ (1729-1817), τον Φιλιντόρ (1726-1785), τον Γκρετρύ (1741-1813) και άλλοι, γράφουν πια για την "Όπερα-Κωμίκ" πολλά έργα που παίζονται με μεγάλη επιτυχία και ενθουσιάζουν το παρισινό κοινό. Ο πιο σημαντικός από τους Γάλλους είναι ο Γκρετρύ που έχει πολύ πρωτότυπες μελωδίες και που μια από της όπερες του, "Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος" παίζεται ακόμα σήμερα κάπου-κάπου.


Andre Modeste Gretry : Richard Coeur de Lion (II,4) - 3 min.


Gretry (1741-1813) : Richard Coeur de Lion, La danse n'est pas ce j'aime - 3 min.


Gretry : Richard Coeur de Lion, Je crains de lui parler la nuit - 3 min.


Gretry : Amant jaloux, prenez pitie de ma douleur - 6 min.




Γενικά, αυτή η εποχή σημειώνει την επιβολή, την κυριαρχία της κωμικής όπερας, με υπεροχή όμως της ιταλικής όπερας-μπούφφα. Είναι η εύθυμη διάθεση, το παιχνιδιάρικο και ανάλαφρο ύφος της, η γοργή δράση που αποτελούν τη γοητεία της.
Πολλές από τις μελωδίες που διάνθιζαν αυτές τις παλιές ιταλικές  κωμικές όπερες άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου και τραγουδιούνται ακόμα σήμερα. Πολλοί τραγουδιστές και τραγουδίστριες προσθέτουν σήμερα στα προγράμματά τους τη μελωδία του Παϊζιέλλο "Νελ κουόρ πιου νελ μι σέντο" χωρίς να ξέρουν πως είναι από την κωμική του όπερα "Η Μυλωνού". 


Giovanni Paisiello : La bella Molinara, nel cor piu non mi sento - 5 min.


Ακόμα και ο Μπετόβεν πήρε αυτή την ίδια μελωδία και έγραψε έξι "παραλλαγές" για πιάνο.


Beethoven : Sei variazioni da "nel cor piu non mi sento" (Molinara) Paisiello - 5 min.






Παϊζιέλλο και Τσιμαρόζα


Αξίζει να πούμε δυο λόγια για αυτούς τους δυο Ιταλούς συνθέτες που υπήρξαν από τους πιο δημοφιλείς συνθέτες όπερα-μπούφφα.
Ο Τζιοβάννι Παϊζιέλλο γεννήθηκε το 1740 στον Τάραντα της Ιταλίας και πέθανε το 1816 στη Νάπολη.
Ο Ναπολέων αγαπούσε ιδιαίτερα τη μουσική του Παϊζιέλλο και τον προσκάλεσε στο Παρίσι το 1802 όπου και τον κράτησε πάνω από ένα χρόνο. Πρωτύτερα το 1776, τον είχε καλέσει η αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη στη Πετρούπολη, όπου ο Παϊζιέλλο έμεινε 4 χρόνια και ανέβασε πολλές όπερες του-έγραψε  πάνω από 100 !  Κάτι το σημαντικό και περίεργο είναι πως είχε γράψει και έναν "Κουρέα της Σεβίλλης" στο ίδιο ακριβώς κείμενο που αργότερα χρησιμοποίησε και ο Ροσίνι. Αυτός ο "Κουρέας" του Παϊζιέλλο, ξαναπαίχτηκε στη Γερμανία σαν κάτι το αξιοπερίεργο.


Paisiello : il barbiere di Seviglia, "Don Basilio! Giusto cielo!" - 11 min.


Paisiello : Il barbiere di Seviglia, "Saper bramante" - 4 min.


Paisiello : il barbiere di Seviglia, donato di gioia, aria Figaro - 5 min.


 Είναι ένα χαριτωμένο έργο που όμως επισκιάζεται από την ομώνυμη όπερα του Ροσίνι.
Μια ιταλική κωμική όπερα που είναι πολύ γνωστή και παίζεται ακόμα σήμερα είναι ο "Μυστικός Γάμος" του Τσιμαρόζα. Ο Ντομένικο Τσιμαρόζα γεννήθηκε το 1749 σε ένα χωριό κοντά στη Νάπολη και πέθανε το 1801 στη Βενετία. Έγινε διάσημος πολύ νέος και τα έργα του παίζονταν παντού. Η Αικατερίνη της Ρωσίας τον κάλεσε και αυτόν στη Πετρούπολη, το 1789, όπου και τον κράτησε 3 χρόνια πληρώνοντας τον αδρά για να γράφει έργα για την αυτοκρατορική Όπερα. Το "Μυστικό Γάμο" ο Τσιμαρόζα τον έγραψε στη Βιέννη.


Cimarosa : il Matrimonio segreto, Pria che spunte in ciel l'aurora - 6 min.


Cimarosa : il Matrimonio segreto 1 - 8 min.


Cimarosa : il Matrimonio segreto 2 - 4 min.


Cimarosa : il Matrimonio segreto, Silenzio,silenzio - 7 min.


Γενικά, η ιταλική όπερα-μπούφφα επηρεάζει όλους τους μουσικούς του κόσμου. Αφού και ο γέρος Χάϋντ τη μιμήθηκε και έγραψε και αυτός μια μονόπρακτη κωμική όπερα, το "Φαρμακοτρίφτη" που παίζεται ως τα σήμερα, κάπου-κάπου, στη Γερμανία.


Haydn : Lo speziale - 3 min.






 Η ιταλική κωμική όπερα, σαν ύφος, επηρέασε ακόμα και τον Μότσαρτ!


Η αγγλική κωμική όπερα


Την ίδια περίπου εποχή που στο Παρίσι άρχισε να επιβάλλεται η κωμική όπερα, στο Λονδίνο, το 1728, ο Τζων Γκαίϋ (1685-1732) και ο Γιόχαν Κριστόφ Πέπους (γερμανικής καταγωγής αυτός, γεννημένος στο Βερολίνο το 1667) ιδρύουν ένα θέατρο όπου ανεβάζουν αποκλειστικά κωμικές όπερες κατά το ιταλικό ύφος, διανθισμένες όμως με πολλά λαϊκά αγγλικά τραγούδια, όπου παρωδούν την σοβαρή όπερα σε σημείο που να την κλονίσουν και να προκαλέσουν την χρεωκοπία της, στο Λονδίνο, ιδίως με τη μεγάλη επιτυχία μιας κωμικής τους όπερας της περίφημης "Όπερας του Ζητιάνου". 


John Gay / Pepush : Beggar's opera, song of Mr. Peachum - 3 min.


Gay : Beggar's opera, Macheath, tyburn tree (Greenleaves) - 2 min.


Gray : Beggar's opera, Four airs, Fox turtles, Pretty Polly - 4 min.


Gay :Beggar's opera, Over the hills and Far away - 6 min.


Αυτό το ίδιο θέμα του Γκαίϋ, έπειτα από δυο αιώνες πήρε ο διάσημος Γερμανός δραματικός συγγραφέας Μπέρτχολντ Μπρέχτ και με συνεργασία του συνθέτη Κουρτ Βάϊλ, γράψανε την περίφημη γερμανική κωμική όπερα την "Όπερα της πεντάρας" ( στην κυριολεξία η "Όπερα των τριών γροσσιών") που παίχτηκε τα τελευταία χρόνια σε όλο το κόσμο. Πρωτοανεβάστηκε στη Βιέννη το 1928 και εξακολουθεί να σημειώνει επιτυχία όπου και αν παίζεται. 


Kurt  Weil : The three penny opera, the ballad of Mack the knife - 3 min.


Weil : The three penny opera, the army song, glass pool and bell - 5 min.


Weil : The three penny opera, Solomon song - 5min.


Weil : Three penny opera, Jealousy duet - 4 min.
















Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου