Ιστορία της όπερας
Χρίστοφ Βιλλιμπάλντ Γκλούκ
Η ιταλική όπερα είχε κατακτήσει όλη την Ευρώπη και για πολύ καιρό, όπως είδαμε μουσικοί και κοινό πίστευαν πως μονάχα η ιταλική γλώσσα και γενικά το ιταλικό ύφος, ήταν κατάλληλα για το νέο αυτό μουσικοθεατρικό είδος.
Αναφέρθηκε πως ένας Ιταλός, ο Λουλλί και έπειτα ο Γάλλος Ραμώ ίδρυσαν και καθιέρωσαν την εθνική γαλλική όπερα, ενώ συνάμα, τις ίδιες προσπάθειες έκανε στην Αγγλία ο Πέρσελ.
Στην Αυστρία και την Γερμανία, ως τα τέλη σχεδόν του 17ου αιώνα, η ιταλική όπερα έμενε κυρίαρχη. Αλλά τι ξεπεσμό είχε υποστεί στο μεταξύ αυτή η ιταλική όπερα! .... Οι συνθέτες ήταν σκλάβοι των ηθοποιών, μονάχα τα καπρίτσια των τραγουδιστών ακολουθούσαν και απόλυτος κύριος στη σκηνή απέμενε ο "σοπράνος"( ο κόντρα-τενόρος), ο ευνούχος τραγουδιστής που με την καταπληκτική φωνή του, θάμπωνε τους ακροατές.
Περί δραματικής αλήθειας, ούτε λόγος πια. Οι ακροατές δεν ενδιαφέρονταν για τίποτε άλλο, παρά για το ωραίο τραγούδι. Όταν τελείωνε η άρια του "σοπράνου¨οι ακροατές δεν νοιάζονταν ούτε για την μουσική, ούτε για την πλοκή του έργου και στα θεωρεία παίζανε χαρτιά, κουβέντιαζαν, τρώγανε παγωτά, ώσπου νάρθει πάλι η σειρά του "σοπράνου" για να τραγουδήσει μια άλλη άρια, οπόταν όλοι σώπαιναν και καθηλώνονταν στο τραγούδι με πραγματική κατάνυξη.
Αλλά να! Στις 2 Ιουλίου 1714 σε μια μικρή πόλη της Βαυαρίας, το Βάϊντενβαγκ, κοντά στα σύνορα της Βοημίας, γεννιέται εκείνος που θα αναμορφώσει την όπερα, θα τις ανοίξει καινούργιους ορίζοντες, θα επηρεάσει ακόμη και ένα Μοτσαρτ και ένα Βάγκνερ, ένας πολύ μεγάλος μουσικός: Ο Χρίστοφ Βίλλιμπαλντ Γκλούκ.
Οι πρώτες όπερες του Γκλούκ
Εκεί, στο Μιλάνο, έπειτα από αυτά τα τέσσερα χρόνια της σοβαρής σπουδής, γράφει ο Γκλούκ την πρώτη του όπερα : "Αρταξέρξης" είναι ο τίτλος αυτής της πρώτης όπερας του που την παίζουν αμέσως και σημειώνει λαμπρότατη επιτυχία.
Αυτό γίνεται το 1741 όταν ο Γκλούκ ήταν 27 ετών. Και τότε αρχίζει να γράφει τη μια όπερα πάνω στην άλλη.
Αλλά σε όλες αυτές τις όπερες ακολουθεί τον ιταλικό τύπο, υποκύπτει και αυτός στις απαιτήσεις των τραγουδιστών και ικανοποιεί τα κακά γούστα του κοινού. Ως τόσο οι όπερες του έχουν επιτυχία, ο Γκλούκ γίνεται διάσημος, τον προσκαλούν στο Λονδίνο όπου ανεβάζει τρις καινούργιες του όπερες - στο Μιλάνο μέσα σε τέσσερα χρόνια είχε ανεβάσει εννέα - έπειτα ακολουθεί ένα θίασο όπερας ως αρχιμουσικός, γράφοντας όλο και νέες όπερες, ταξιδεύει σε πολλές πόλεις της Γερμανίας, παρουσιάζοντας με το θίασο αυτόν όλο και νέα έργα, στην Πράγα, στην Κοπεγχάγη, ώσπου το 1750 εγκαθίσταται οριστικά στη Βιέννη.
Παντρεύεται με την Μαριάννα Πέργκιν, διορίζεται αρχιμουσικός της αυτοκρατορικής αυλής της Μαρίας-Θηρεσίας, θέση που κρατάει ως το 1764. Και σε όλα αυτά τα χρόνια γράφει όλο και καινούργια έργα, πάντα στο ίδιο ιταλικό ύφος. Λογαριάζουν πως οι όπερες που έγραψε ο Γκλούκ μετά τον "Αρταξέρξη" θάναι πάνω από εκατό!...
Η μεγάλη μεταρρύθμιση
Είναι πια σχεδόν πενηντάρης ο Γκλούκ όταν γνωρίζεται με ένα διπλωμάτη που είναι ποιητής στις ώρες της σχόλης του και έχει κάποιες άλλες ιδέες για τη θεατρική μουσική τον Ρανιέρο ντα Καλτσαμπίτζι. Από τις συζητήσεις του Γκλούκ με το ποιητή γεννιέται στο μουσικό η αποστροφή σε ότι έγραψε ως τώρα.
Η ιδέα της δημιουργίας ενός νέου ύφους που να καταργεί κάθε ψευτιά και κάθε τι το εξωτερικό στην όπερα και να αναζητάει την αλήθεια και την απλότητα.
Από την συνεργασία του Γκλούκ με τον Καλτσαμπίτζι που έγραψε το λιμπρέτο, γεννιέται σε λίγο ένας "Ορφέας" που παίζεται την 5η Οκτωβρίου 1762 στη Βιέννη προς μεγάλη έκπληξη του κοινού. Ήταν μια αληθινή επανάσταση : όχι πια μουσικά στολίδια, όχι πια "λαρυγγισμοί", τίποτα για την δεξιοτεχνία του τραγουδιστή, όλα για τη τραγική εντύπωση.
Αυτή η ωραία απλότητα, που παραξενεύει στην αρχή, δεν αργεί να γίνει μια μεγάλη επιτυχία.
Gluck : Orpheus, O sel'ge, begluckte Schatten - 6 min.
Gluck : Orpheus, Ach, ich habe sie verloren - 6 min.
Gluck : Orpheus, Che fiero momento - 5 min.
Το 1766, ακολουθεί δεύτερο έργο, με λιμπρέτο επίσης του Καλτσαμπίτζι, η "Άλκηστη" που σημειώνει την ίδια επιτυχία.
Αλλά ο Γκλούκ ονειρεύεται το Παρίσι.
Gluck : Alceste, Act II, scene 3 - 8 min.
Gluck : Alceste, Ouverture - 4 min.
Gluck : Alceste, Grands Dieux - 7 min.
Στο Παρίσι θέλει να θριαμβεύσει. Αλλά συναντά πολλές δυσκολίες και είναι κυρίως χάρις στην βασίλισσα Μαρία-Αντουανέτα, παλιά του μαθήτρια στη Βιέννη που κατορθώνει να υπερνικήσει όλες τις αντιδράσεις.
Και τέλος, μια νέα του όπερα, η "Ιφιγένεια εν Αυλίδι" γίνεται δεκτή στη Παρισινή Όπερα και αρχίζουν οι δοκιμές. Το λιμπρέτο της πρώτης αυτής "Ιφιγένειας" είναι γραμμένο γαλλικά, από τον ακόλουθο της γαλλικής πρεσβείας στη Βιέννη Μπαγιέ ντι Ρουλλέ, βγαλμένο από την ομώνυμη τραγωδία του Ρακίνα.
Αυτός ο ντε Ρουλλέ έτρεφε μεγάλο θαυμασμό στον Γκλούκ και με την επιρροή του συνετέλεσε πολύ στο να γίνει δεκτός ο Γκλούκ στο Παρίσι.
Gluck : Iphigenie in Aulis, Ouverture - 6 min.
Gluck : Iphigenie in Aulide, Dieux puissants - 4 min.
Gluck : Iphigenie in Aulide, atto II, chantez, celebrez - 6 min.
Gluck : Iphigenie in Aulide,
Ο Γκλούκ πήγε αμέσως στο Παρίσι για να επιβλέψει τις δοκιμές, αλλά είναι αφάνταστες οι δυσκολίες που συνάντησε για να επιβάλει τη θέληση του στους κακομαθημένους ηθοποιούς και τραγουδιστές. Αρκεί να σημειώσουμε πως τα κόρα έμπαιναν στη σκηνή σαν σε παρέλαση και στέκονταν ακίνητα στις δυο πλευρές της σκηνής, οι άντρες με τα χέρια σταυρωμένα, οι γυναίκες παίζοντας...με τις βεντάλιες τους, εντελώς απαθής έως το τέλος της πράξης.
Μπορούσε να γίνονταν μπροστά τους το πιο τραγικό, τα πιο τρομερά πράγματα, τα κόρα δεν έκαναν καμία κίνηση.
Αλλά ο Γκλούκ είχε μια αδάμαστη θέληση. Όλοι του υποτάχθηκαν και ο μεγάλος μουσικός πέτυχε μια εκτέλεση σύμφωνη με τις απόψεις του.
Η "Ιφιγένεια εν Αυλίδι" παίχθηκε στις 19 Απριλίου του 1774. Και αμέσως μετά την δεύτερη παράσταση η επιτυχία ήταν σημαντική.
Τότε ανέβασαν και το "Ορφέα" μεταφρασμένο στα γαλλικά και με νέα μουσική επεξεργασία. Το ρόλο του Ορφέα που στις βιενέζικες παραστάσεις τραγουδούσε ένας ευνούχος, για το Παρίσι ο Γκλούκ ξανάγραψε για τενόρο. Το μπαλέτο πλουτίστηκε. Το έργο σημείωσε θρίαμβο. Ο μεγάλος φιλόσοφος Ζαν-Ζακ Ρουσσώ φώναζε : "Αφού μπορεί κανείς νάχει επί δυο ώρες μια τέτοια μεγάλη απόλαυση, βρίσκω πως αξίζει να ζει κανείς!".
Και έπειτα ήρθε η σειρά της "Άλκηστης", της "Αρμίδας", της "Ιφιγένειας εν Ταύροις". Ο Γκλούκ θριάμβευε.
Gluck : Ifigenia in Taurida, Deh! Pelopea Stirpe (Callas) - 6 min.
Gluck : Iphigenie en Tauride, Introduzione e coro - 8 min.
Αλλά είχε και τους εχθρούς του, αυτούς που αγαπούσαν και προτιμούσαν την ιταλική όπερα και είχαν με το μέρος τους την "Μαντάμ Ντιμπαρύ", την ευνοουμένη του βασιλιά. Με την πρωτοβουλία της Ντιμπαρύ φέρανε από την Ιταλία το περίφημο Πιτσίνι που είχε γράψει πολλές όπερες, χαριτωμένα μεν έργα, αλλά που δεν μπορούσαν να σταθούν δίπλα στις δημιουργίες του Γκλούκ.
Και τότε άρχισε ένας αληθινός πόλεμος ανάμεσα στους οπαδούς του Γκλούκ και σε εκείνους του Πιτσίνι που κατέληξε στη νίκη του Γκλούκ. Έγραψαν και οι δυο τους μια "Ιφιγένεια εν Ταύροις" και όμως εκείνη του Πιτσίνι δεν μπόρεσε να σταθεί δίπλα στην "Ιφιγένεια" του Γκλούκ που είναι και το αριστούργημα του. Ο Πιτσίνι αναγκάστηκε να ομολογήσει την ήττα του.
Λίγο μετά το θρίαμβο της "Ιφιγένειας εν Ταύροις", ο Γκλούκ έδωσε νέα όπερα το "Ηχώ και Νάρκισσος" που όμως δεν πέτυχε. Και αυτή η αποτυχία του στοίχισε πολύ. Του ήρθε μια ελαφριά προσβολή αποπληξίας.
Τραβήχτηκε στη Βιέννη πικραμένος και δεν ξανάγραψε τίποτα πια. Έζησε τα τελευταία του χρόνια αποτραβηγμένος από το κόσμο. Και εκεί στη Βιέννη εβδομήντα τριών ετών, υπέκυψε σε μια δεύτερη προσβολή αποπληξίας, στις 15 Νοεμβρίου 1787.
Η σημασία της μεταρρύθμισης του Γκλούκ
Για να αναμετρήσουμε σωστά την έννοια και τη σημασία της μεταρρύθμισης από τον Γκλούκ σε μια εποχή που κυριαρχούσε η Ιταλική και ιδίως η ναπολιτάνικη όπερα, πρέπει να σκεφθούμε τι ήταν αυτή η όπερα και που είχε καταντήσει.
Από την προσπάθεια των Φλωρεντινών να αναστήσουν την αρχαία ελληνική τραγωδία, είχε καταντήσει ένα ψεύτικο, ένα νόθο θεατρικό είδος - "Υπόθεση" δεν υπήρχε ή αν υπήρξε, ήταν ένα ακατανόητο μπλέξιμο από ραδιουργίες και το χειρότερο η μουσική που συνόδευε αυτά τα κατασκευάσματα, δεν είχε καμιά σχέση ούτε με την τυχόν "υπόθεση", ούτε με τα πρόσωπα.
Ασύνδετα μπαίναν άριες για να λάμψουν οι τραγουδιστές, ασύνδετο παρουσιαζόταν το κόρο στη σκηνή, ασύνδετα, χωρίς καμιά σχέση με το όλο, παρουσιαζόταν το μπαλέτο.
Με τον "Ορφέα" του ο Γκλούκ ξαναγυρίζει στη φύση και την αλήθεια με μια μεγαλοπρεπή απλότητα. Ξαναδίνει τη θέση της στη ποίηση, η μουσική του εκφράζει αισθήματα και πάθη - τα αισθήματα και τα πάθη των ηρώων του - τα κόρα του είναι άνθρωποι ζωντανοί που ζούνε το δράμα, που δένονται με τους ήρωες του, τα μπαλέτα του μπαίνουν πάντα στις στιγμές που πρέπει, ποτέ ασύνδετα, ποτέ παράλογα.
Εξ' άλλου καταργεί τις ανόητες άριες με τα δεξιοτεχνικά στολίδια και δίνει βαρύτητα στα ρετσιτατίβο - τη μουσική απαγγελία - που τα θεωρεί σαν πυρήνα, σαν κέντρο, της δράσης και όχι σαν κάτι δευτερότερο και απλώς βοηθητικό. Η ορχήστρα του απλή, λιτή, περιγράφει χαρακτήρες και καταστάσεις με τη πιο εκφραστική ενέργεια όπως έξαφνα είναι οι εισαγωγές του που σε βάζουν αμέσως στην ατμόσφαιρα του έργου που θα ακολουθήσει.
Στην "Ιφιγένεια εν Ταύροις" που είναι το αριστούργημα του, η εισαγωγή από την ορχήστρα, περιγράφει - με τόσο απλά μέσα - την θύελλα που έχει ρίξει έξω στη στεριά, τα καράβια των Ελλήνων, με μια αφάνταστη ζωντάνια.
Η αφήγηση του ονείρου της Ιφιγένειας που ακολουθεί, έχει την ίδια εκφραστική δύναμη και γενικά όλοι οι χαρακτήρες των ηρώων προβάλλουν ανάγλυφα, πλασμένοι μουσικά με μια θαυμαστή απλότητα και υπέρτατη ομορφιά.
Κανένας από τους μουσικούς, εκείνους που ονειρεύτηκαν την αναβίωση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, δεν πλησίασε τόσο, όσο ο Γκλούκ. Όλοι τους πήραν τους αρχαίους μας μύθους - πόσοι δε γράψανε όπερες με ήρωα τον Ορφέα! - αλλά μοναχά ο Γκλούκ τους ζωντάνεψε.
Χάρις στο Γκλούκ το Παρίσι έγινε το κέντρο της όπερας στην Ευρώπη. Τι παράξενο στα αλήθεια! Ένας Ιταλός, ο Λουλλί, έβαλε τις βάσεις της Εθνικής Γαλλικής Όπερας, ένας Γερμανός, ο Γκλούκ δοξάζει το Παρίσι και όλη τη Γαλλία ανεβάζοντας την όπερα στην υψίστη τελειότητα. Μετά το Γκλούκ, αναφαίνονται πολλοί συνθέτες που ακολουθούν ή προσπαθούν να ακολουθήσουν τη γραμμή και τις ιδέες του, μα που όλοι σχεδόν ξεχάστηκαν, ενώ τα έργα του Γκλούκ μένουν αθάνατα.
Άλλωστε με την ανάρρηση του Ναπολέοντα του Α! στον αυτοκρατορικό θρόνο, σημειώνεται στη Γαλλία καινούργια επικράτηση των Ιταλών και της ιταλικής όπερας που ο Ναπολέων τις έδινε φανερή προτίμηση. Αλλά το μεγάλο μουσικό κύμα δεν σταματάει. Στρέφεται μονάχα αλλού, στη Γερμανία, όπου οι μεγάλοι συμφωνιστές προετοιμάζουν την γερμανική όπερα με την οποία θα ασχοληθούμε αργότερα.
Χρίστοφ Βιλλιμπάλντ Γκλούκ
Η ιταλική όπερα είχε κατακτήσει όλη την Ευρώπη και για πολύ καιρό, όπως είδαμε μουσικοί και κοινό πίστευαν πως μονάχα η ιταλική γλώσσα και γενικά το ιταλικό ύφος, ήταν κατάλληλα για το νέο αυτό μουσικοθεατρικό είδος.
Αναφέρθηκε πως ένας Ιταλός, ο Λουλλί και έπειτα ο Γάλλος Ραμώ ίδρυσαν και καθιέρωσαν την εθνική γαλλική όπερα, ενώ συνάμα, τις ίδιες προσπάθειες έκανε στην Αγγλία ο Πέρσελ.
Στην Αυστρία και την Γερμανία, ως τα τέλη σχεδόν του 17ου αιώνα, η ιταλική όπερα έμενε κυρίαρχη. Αλλά τι ξεπεσμό είχε υποστεί στο μεταξύ αυτή η ιταλική όπερα! .... Οι συνθέτες ήταν σκλάβοι των ηθοποιών, μονάχα τα καπρίτσια των τραγουδιστών ακολουθούσαν και απόλυτος κύριος στη σκηνή απέμενε ο "σοπράνος"( ο κόντρα-τενόρος), ο ευνούχος τραγουδιστής που με την καταπληκτική φωνή του, θάμπωνε τους ακροατές.
Περί δραματικής αλήθειας, ούτε λόγος πια. Οι ακροατές δεν ενδιαφέρονταν για τίποτε άλλο, παρά για το ωραίο τραγούδι. Όταν τελείωνε η άρια του "σοπράνου¨οι ακροατές δεν νοιάζονταν ούτε για την μουσική, ούτε για την πλοκή του έργου και στα θεωρεία παίζανε χαρτιά, κουβέντιαζαν, τρώγανε παγωτά, ώσπου νάρθει πάλι η σειρά του "σοπράνου" για να τραγουδήσει μια άλλη άρια, οπόταν όλοι σώπαιναν και καθηλώνονταν στο τραγούδι με πραγματική κατάνυξη.
Αλλά να! Στις 2 Ιουλίου 1714 σε μια μικρή πόλη της Βαυαρίας, το Βάϊντενβαγκ, κοντά στα σύνορα της Βοημίας, γεννιέται εκείνος που θα αναμορφώσει την όπερα, θα τις ανοίξει καινούργιους ορίζοντες, θα επηρεάσει ακόμη και ένα Μοτσαρτ και ένα Βάγκνερ, ένας πολύ μεγάλος μουσικός: Ο Χρίστοφ Βίλλιμπαλντ Γκλούκ.
Οι πρώτες όπερες του Γκλούκ
Εκεί, στο Μιλάνο, έπειτα από αυτά τα τέσσερα χρόνια της σοβαρής σπουδής, γράφει ο Γκλούκ την πρώτη του όπερα : "Αρταξέρξης" είναι ο τίτλος αυτής της πρώτης όπερας του που την παίζουν αμέσως και σημειώνει λαμπρότατη επιτυχία.
Αυτό γίνεται το 1741 όταν ο Γκλούκ ήταν 27 ετών. Και τότε αρχίζει να γράφει τη μια όπερα πάνω στην άλλη.
Αλλά σε όλες αυτές τις όπερες ακολουθεί τον ιταλικό τύπο, υποκύπτει και αυτός στις απαιτήσεις των τραγουδιστών και ικανοποιεί τα κακά γούστα του κοινού. Ως τόσο οι όπερες του έχουν επιτυχία, ο Γκλούκ γίνεται διάσημος, τον προσκαλούν στο Λονδίνο όπου ανεβάζει τρις καινούργιες του όπερες - στο Μιλάνο μέσα σε τέσσερα χρόνια είχε ανεβάσει εννέα - έπειτα ακολουθεί ένα θίασο όπερας ως αρχιμουσικός, γράφοντας όλο και νέες όπερες, ταξιδεύει σε πολλές πόλεις της Γερμανίας, παρουσιάζοντας με το θίασο αυτόν όλο και νέα έργα, στην Πράγα, στην Κοπεγχάγη, ώσπου το 1750 εγκαθίσταται οριστικά στη Βιέννη.
Παντρεύεται με την Μαριάννα Πέργκιν, διορίζεται αρχιμουσικός της αυτοκρατορικής αυλής της Μαρίας-Θηρεσίας, θέση που κρατάει ως το 1764. Και σε όλα αυτά τα χρόνια γράφει όλο και καινούργια έργα, πάντα στο ίδιο ιταλικό ύφος. Λογαριάζουν πως οι όπερες που έγραψε ο Γκλούκ μετά τον "Αρταξέρξη" θάναι πάνω από εκατό!...
Η μεγάλη μεταρρύθμιση
Είναι πια σχεδόν πενηντάρης ο Γκλούκ όταν γνωρίζεται με ένα διπλωμάτη που είναι ποιητής στις ώρες της σχόλης του και έχει κάποιες άλλες ιδέες για τη θεατρική μουσική τον Ρανιέρο ντα Καλτσαμπίτζι. Από τις συζητήσεις του Γκλούκ με το ποιητή γεννιέται στο μουσικό η αποστροφή σε ότι έγραψε ως τώρα.
Η ιδέα της δημιουργίας ενός νέου ύφους που να καταργεί κάθε ψευτιά και κάθε τι το εξωτερικό στην όπερα και να αναζητάει την αλήθεια και την απλότητα.
Από την συνεργασία του Γκλούκ με τον Καλτσαμπίτζι που έγραψε το λιμπρέτο, γεννιέται σε λίγο ένας "Ορφέας" που παίζεται την 5η Οκτωβρίου 1762 στη Βιέννη προς μεγάλη έκπληξη του κοινού. Ήταν μια αληθινή επανάσταση : όχι πια μουσικά στολίδια, όχι πια "λαρυγγισμοί", τίποτα για την δεξιοτεχνία του τραγουδιστή, όλα για τη τραγική εντύπωση.
Αυτή η ωραία απλότητα, που παραξενεύει στην αρχή, δεν αργεί να γίνει μια μεγάλη επιτυχία.
Το 1766, ακολουθεί δεύτερο έργο, με λιμπρέτο επίσης του Καλτσαμπίτζι, η "Άλκηστη" που σημειώνει την ίδια επιτυχία.
Αλλά ο Γκλούκ ονειρεύεται το Παρίσι.
Στο Παρίσι θέλει να θριαμβεύσει. Αλλά συναντά πολλές δυσκολίες και είναι κυρίως χάρις στην βασίλισσα Μαρία-Αντουανέτα, παλιά του μαθήτρια στη Βιέννη που κατορθώνει να υπερνικήσει όλες τις αντιδράσεις.
Και τέλος, μια νέα του όπερα, η "Ιφιγένεια εν Αυλίδι" γίνεται δεκτή στη Παρισινή Όπερα και αρχίζουν οι δοκιμές. Το λιμπρέτο της πρώτης αυτής "Ιφιγένειας" είναι γραμμένο γαλλικά, από τον ακόλουθο της γαλλικής πρεσβείας στη Βιέννη Μπαγιέ ντι Ρουλλέ, βγαλμένο από την ομώνυμη τραγωδία του Ρακίνα.
Αυτός ο ντε Ρουλλέ έτρεφε μεγάλο θαυμασμό στον Γκλούκ και με την επιρροή του συνετέλεσε πολύ στο να γίνει δεκτός ο Γκλούκ στο Παρίσι.
Gluck : Iphigenie in Aulide, Clytemnistra recitative - 5 min.
Ο Γκλούκ πήγε αμέσως στο Παρίσι για να επιβλέψει τις δοκιμές, αλλά είναι αφάνταστες οι δυσκολίες που συνάντησε για να επιβάλει τη θέληση του στους κακομαθημένους ηθοποιούς και τραγουδιστές. Αρκεί να σημειώσουμε πως τα κόρα έμπαιναν στη σκηνή σαν σε παρέλαση και στέκονταν ακίνητα στις δυο πλευρές της σκηνής, οι άντρες με τα χέρια σταυρωμένα, οι γυναίκες παίζοντας...με τις βεντάλιες τους, εντελώς απαθής έως το τέλος της πράξης.
Μπορούσε να γίνονταν μπροστά τους το πιο τραγικό, τα πιο τρομερά πράγματα, τα κόρα δεν έκαναν καμία κίνηση.
Αλλά ο Γκλούκ είχε μια αδάμαστη θέληση. Όλοι του υποτάχθηκαν και ο μεγάλος μουσικός πέτυχε μια εκτέλεση σύμφωνη με τις απόψεις του.
Η "Ιφιγένεια εν Αυλίδι" παίχθηκε στις 19 Απριλίου του 1774. Και αμέσως μετά την δεύτερη παράσταση η επιτυχία ήταν σημαντική.
Τότε ανέβασαν και το "Ορφέα" μεταφρασμένο στα γαλλικά και με νέα μουσική επεξεργασία. Το ρόλο του Ορφέα που στις βιενέζικες παραστάσεις τραγουδούσε ένας ευνούχος, για το Παρίσι ο Γκλούκ ξανάγραψε για τενόρο. Το μπαλέτο πλουτίστηκε. Το έργο σημείωσε θρίαμβο. Ο μεγάλος φιλόσοφος Ζαν-Ζακ Ρουσσώ φώναζε : "Αφού μπορεί κανείς νάχει επί δυο ώρες μια τέτοια μεγάλη απόλαυση, βρίσκω πως αξίζει να ζει κανείς!".
Και έπειτα ήρθε η σειρά της "Άλκηστης", της "Αρμίδας", της "Ιφιγένειας εν Ταύροις". Ο Γκλούκ θριάμβευε.
Αλλά είχε και τους εχθρούς του, αυτούς που αγαπούσαν και προτιμούσαν την ιταλική όπερα και είχαν με το μέρος τους την "Μαντάμ Ντιμπαρύ", την ευνοουμένη του βασιλιά. Με την πρωτοβουλία της Ντιμπαρύ φέρανε από την Ιταλία το περίφημο Πιτσίνι που είχε γράψει πολλές όπερες, χαριτωμένα μεν έργα, αλλά που δεν μπορούσαν να σταθούν δίπλα στις δημιουργίες του Γκλούκ.
Και τότε άρχισε ένας αληθινός πόλεμος ανάμεσα στους οπαδούς του Γκλούκ και σε εκείνους του Πιτσίνι που κατέληξε στη νίκη του Γκλούκ. Έγραψαν και οι δυο τους μια "Ιφιγένεια εν Ταύροις" και όμως εκείνη του Πιτσίνι δεν μπόρεσε να σταθεί δίπλα στην "Ιφιγένεια" του Γκλούκ που είναι και το αριστούργημα του. Ο Πιτσίνι αναγκάστηκε να ομολογήσει την ήττα του.
Λίγο μετά το θρίαμβο της "Ιφιγένειας εν Ταύροις", ο Γκλούκ έδωσε νέα όπερα το "Ηχώ και Νάρκισσος" που όμως δεν πέτυχε. Και αυτή η αποτυχία του στοίχισε πολύ. Του ήρθε μια ελαφριά προσβολή αποπληξίας.
Τραβήχτηκε στη Βιέννη πικραμένος και δεν ξανάγραψε τίποτα πια. Έζησε τα τελευταία του χρόνια αποτραβηγμένος από το κόσμο. Και εκεί στη Βιέννη εβδομήντα τριών ετών, υπέκυψε σε μια δεύτερη προσβολή αποπληξίας, στις 15 Νοεμβρίου 1787.
Η σημασία της μεταρρύθμισης του Γκλούκ
Για να αναμετρήσουμε σωστά την έννοια και τη σημασία της μεταρρύθμισης από τον Γκλούκ σε μια εποχή που κυριαρχούσε η Ιταλική και ιδίως η ναπολιτάνικη όπερα, πρέπει να σκεφθούμε τι ήταν αυτή η όπερα και που είχε καταντήσει.
Από την προσπάθεια των Φλωρεντινών να αναστήσουν την αρχαία ελληνική τραγωδία, είχε καταντήσει ένα ψεύτικο, ένα νόθο θεατρικό είδος - "Υπόθεση" δεν υπήρχε ή αν υπήρξε, ήταν ένα ακατανόητο μπλέξιμο από ραδιουργίες και το χειρότερο η μουσική που συνόδευε αυτά τα κατασκευάσματα, δεν είχε καμιά σχέση ούτε με την τυχόν "υπόθεση", ούτε με τα πρόσωπα.
Ασύνδετα μπαίναν άριες για να λάμψουν οι τραγουδιστές, ασύνδετο παρουσιαζόταν το κόρο στη σκηνή, ασύνδετα, χωρίς καμιά σχέση με το όλο, παρουσιαζόταν το μπαλέτο.
Με τον "Ορφέα" του ο Γκλούκ ξαναγυρίζει στη φύση και την αλήθεια με μια μεγαλοπρεπή απλότητα. Ξαναδίνει τη θέση της στη ποίηση, η μουσική του εκφράζει αισθήματα και πάθη - τα αισθήματα και τα πάθη των ηρώων του - τα κόρα του είναι άνθρωποι ζωντανοί που ζούνε το δράμα, που δένονται με τους ήρωες του, τα μπαλέτα του μπαίνουν πάντα στις στιγμές που πρέπει, ποτέ ασύνδετα, ποτέ παράλογα.
Εξ' άλλου καταργεί τις ανόητες άριες με τα δεξιοτεχνικά στολίδια και δίνει βαρύτητα στα ρετσιτατίβο - τη μουσική απαγγελία - που τα θεωρεί σαν πυρήνα, σαν κέντρο, της δράσης και όχι σαν κάτι δευτερότερο και απλώς βοηθητικό. Η ορχήστρα του απλή, λιτή, περιγράφει χαρακτήρες και καταστάσεις με τη πιο εκφραστική ενέργεια όπως έξαφνα είναι οι εισαγωγές του που σε βάζουν αμέσως στην ατμόσφαιρα του έργου που θα ακολουθήσει.
Στην "Ιφιγένεια εν Ταύροις" που είναι το αριστούργημα του, η εισαγωγή από την ορχήστρα, περιγράφει - με τόσο απλά μέσα - την θύελλα που έχει ρίξει έξω στη στεριά, τα καράβια των Ελλήνων, με μια αφάνταστη ζωντάνια.
Η αφήγηση του ονείρου της Ιφιγένειας που ακολουθεί, έχει την ίδια εκφραστική δύναμη και γενικά όλοι οι χαρακτήρες των ηρώων προβάλλουν ανάγλυφα, πλασμένοι μουσικά με μια θαυμαστή απλότητα και υπέρτατη ομορφιά.
Κανένας από τους μουσικούς, εκείνους που ονειρεύτηκαν την αναβίωση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, δεν πλησίασε τόσο, όσο ο Γκλούκ. Όλοι τους πήραν τους αρχαίους μας μύθους - πόσοι δε γράψανε όπερες με ήρωα τον Ορφέα! - αλλά μοναχά ο Γκλούκ τους ζωντάνεψε.
Χάρις στο Γκλούκ το Παρίσι έγινε το κέντρο της όπερας στην Ευρώπη. Τι παράξενο στα αλήθεια! Ένας Ιταλός, ο Λουλλί, έβαλε τις βάσεις της Εθνικής Γαλλικής Όπερας, ένας Γερμανός, ο Γκλούκ δοξάζει το Παρίσι και όλη τη Γαλλία ανεβάζοντας την όπερα στην υψίστη τελειότητα. Μετά το Γκλούκ, αναφαίνονται πολλοί συνθέτες που ακολουθούν ή προσπαθούν να ακολουθήσουν τη γραμμή και τις ιδέες του, μα που όλοι σχεδόν ξεχάστηκαν, ενώ τα έργα του Γκλούκ μένουν αθάνατα.
Άλλωστε με την ανάρρηση του Ναπολέοντα του Α! στον αυτοκρατορικό θρόνο, σημειώνεται στη Γαλλία καινούργια επικράτηση των Ιταλών και της ιταλικής όπερας που ο Ναπολέων τις έδινε φανερή προτίμηση. Αλλά το μεγάλο μουσικό κύμα δεν σταματάει. Στρέφεται μονάχα αλλού, στη Γερμανία, όπου οι μεγάλοι συμφωνιστές προετοιμάζουν την γερμανική όπερα με την οποία θα ασχοληθούμε αργότερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου