Μουσικής Παιδεία 15 ( Σειρά Άρθρων )

Η  ΟΠΕΡΑ - 2

Μια παράξενη ιστορία

Παράξενο δημιούργημα η όπερα, έχει μια παράξενη ιστορία. Από τον Κολοφώνα της δόξας, γνωρίζει μια θλιβερή κατάπτωση για να αναγεννηθεί και πάλι χάρη στους μεγάλους δημιουργούς που στη όπερα βλέπουν το τελειότερο θεατρικό είδος και το ωραιότερο μέσο έκφρασης.

Όπως είπαμε η όπερα γεννήθηκε στην Φλωρεντία περί τα τέλη του 16ου και τις αρχές του 17ου αιώνα από ένα κύκλο μουσικών, φιλόμουσων, ποιητών και σοφών που νόμιζαν πως με το νέο αυτό είδος, ξαναζωντάνευαν την αρχαία ελληνική τραγωδία.

Από την Φλωρεντία η όπερα διαδόθηκε στην Ρώμη, έπειτα στη Βενετία και έπειτα.....σε όλη την Ιταλία. Οι Ιταλοί ξετρελαίνονται κυριολεκτικά με την όπερα, οι πλούσιοι αριστοκράτες έχουν τα ιδιωτικά τους θέατρα στα μέγαρά τους, αλλά θέατρα κτίζονται για τον λαό. Ακόμα και οι παπάδες, οι καρδινάλιοι γράφουν λιμπρέτα για όπερες ή κάνουν τους σκηνοθέτες...!

Αλλά σε λίγο αρχίζει η κατάπτωση. Με το καιρό, η όπερα γίνεται ένα είδος ατέλειωτης συναυλίας που αποτελείται από μια σειρά από είκοσι πέντε ή και τριάντα "άριες" με ανάμεσα μερικά ρετσιτατίβα, χωρίς κόρα, χωρίς μπαλέτα, χωρίς σύνολα. Μια αλυσίδα από μονόλογους. Η μουσική σκοτώνει το δράμα και κυρίαρχοι μένουν πια οι ασύγκριτοι εκείνοι βιρτουόζοι του τραγουδιού που αναφέραμε σε προηγούμενα άρθρα - οι ευνούχοι που διατηρήσανε την παιδική τους φωνή, αλλά δυναμωμένη και καλλιεργημένη με μια επίμονη μελέτη επί χρόνια ολόκληρα. Αυτούς τους τραγουδιστές θαυμάζει όλος ο κόσμος, την δεξιοτεχνία τους, τις "σκάλες", τους "λαρυγγισμούς" τους.  Τι λένε, είναι αδιάφορο για τους ακροατές. Εκείνο που ενδιαφέρει και θαυμάζεται είναι η φωνή και η φωνητική δεξιοτεχνία.

Πολύ γρήγορα η Ιταλική όπερα διαδίδεται και κατακτάει όλη την Ευρώπη. Από την Ιταλία περνάει στην Αυστρία ( Αυστροουγγαρία τότε) ξεσηκώνει και ενθουσιάζει τους Βιεννέζους. Από τη Βιέννη περνάει στη Γερμανία. Είναι ένα μεγάλο κύμα που απλώνεται παντού, ανίκητο, κατακτητικό.

Η όπερα στη Γαλλία - Η γαλλική όπερα

Μονάχα στη Γαλλία δεν βρίσκει απήχηση. Οι Γάλλοι αγαπούν πολύ τα "αυλικά μπαλέτα" τους. Δεν θέλουν ούτε να ακούσουν για άλλα μουσικά θεάματα.

Τι ήταν αυτά τα "αυλικά μπαλέτα"? Κυρίως μια σειρά από διάφορους χορούς της εποχής, αλλά με σκηνική δράση - πάνω σε ένα ποίημα, ένας ή περισσότεροι συνθέτες, γράφουν χορευτική μουσική και τραγούδια, μικρές χορωδίες που συνοδεύονται από μερικά όργανα, τις περισσότερες φορές από λαούτα.

Οι ηθοποιοί χορεύανε και τραγουδούσαν κάνοντας μιμικές κινήσεις σύμφωνα με το περιεχόμενο του ποιήματος.

Κανένας λαός δεν αγάπησε και δεν καλλιέργησε τόσο το χορό, όσο οι Γάλλοι. Από τους παλιούς γαλλικούς χορούς, δημιουργήθηκε η σουίτα. Και όλα αυτά τα "μπαλέτα" παίζονταν στα βασιλικά παλάτια και συχνά ηθοποιοί ήταν ο βασιλιάς και η βασίλισσα, οι άρχοντες και αρχόντισσες της αυλής. Από το παλάτι ύστερα παίζονταν και στα θέατρα. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα από αυτά τα "αυλικά μπαλέτα" είχαν θέματα παρμένα από την ελληνική μυθολογία ή θέματα ποιμενικά.

Έτσι, το νέο αυτό μουσικό είδος, η όπερα μόλις το 1643 έφθασε στη Γαλλία. Οι Ιταλοί βρήκαν στο πρόσωπο του Μαζαρίνου ( Mazarin ) του πρωθυπουργού του Λουδοβίκου 14ου, ένα μεγάλο και ισχυρό φίλο.

Ο Μαζαρίνος πρωτόφερε στο Παρίσι, Ιταλούς τραγουδιστές που δώσανε πολλές όπερες κι' ανάμεσα σε άλλες τον " Ορφέα" του μεγάλου Ιταλού συνθέτη Λουδοβίκου Ρόσσι που έκανε μεγάλη εντύπωση και έδωσε την ιδέα πως θα μπορούσε να δημιουργηθεί και μια εθνική γαλλική όπερα, σε γαλλική γλώσσα.

Rossi : L'Orfeo - Lagrime, dove sete? Ralf Peter, countertenor.- 6 min.

Rossi : L'Orfeo - Lasciate averno - Zarousky, countertenor.- 6 min.

Rossi : L'Orfeo - Mio ben, teco il tormento - Lisa Magrini, soprano - 3 min.

Rossi Luigi : La lyra de Orfeo, 77 min.  


  Τότε δυο έξυπνοι Γάλλοι, ο ποιητής Πιερ Περρέν (Pierre Perrin ) - ποιητής χωρίς ταλέντο, λένε οι σύγχρονοί του, αλλά μεγάλος "καταφερτζής" - μαζί με ένα μουσικό, Ρομπέρ Καμπέρ ( Robert Cambert ), γράψανε μια όπερα σε γαλλικό κείμενο με ποιμενικό θέμα - "Πομόνη" ( Pomone ) ήταν ο τίτλος της - και καταφέρανε να πάρουν από τον Λουδοβίκο 14ο το προνόμιο να εγκαταστήσουν στο Παρίσι μια "Ακαδημία της μουσικής" για να ανεβάζουν όπερες.

Τα εγκαίνια αυτής της " Βασιλικής Ακαδημίας της Μουσικής" έγιναν στις 19 Μαρτίου 1679, ακριβώς με την "Πομόνη" που σημείωσε τεράστια επιτυχία και παίχτηκε κάπου 150 φορές !

Camber Robert 1627-77 : Pomone, opera francais en cinq actes et un prologue-36 min.

Ήταν η πρώτη γαλλική όπερα και αυτή η " Βασιλική Ακαδημία της Μουσικής" δεν είναι άλλη παρά η σημερινή Μεγάλη Όπερα του Παρισιού που στη μετόπη της είναι πάντα χαραγμένος αυτός ο τίτλος " Βασιλική Ακαδημία της Μουσικής" .

Ο Ιωάννης - Βαπτιστής Λούλλι

Αλλά ήτανε φαίνεται γραφτό, παρά την αντιπάθεια που έτρεφαν οι Γάλλοι για τους Ιταλούς, να είναι ένας Ιταλός ο πραγματικός δημιουργός της γαλλικής όπερας - Ο Ιωάννης Βαπτιστής Λούλλι. Παράξενη φυσιογνωμία, πιο παράξενη ιστορία που αξίζει να διηγηθούμε.

Γεννήθηκε στη Φλωρεντία το 1632 από μια πολύ ταπεινή οικογένεια. Ήταν 14 ετών όταν ο δούκας της Γκύζης τον έφερε στο Παρίσι παίρνοντάς τον στην ακολουθία του ως βοηθός του μαγείρου του !

Όταν του έμενε καιρός έπαιζε βιολί που είχε μάθει μοναχός του. Ένας φίλος του δούκα, ακούει τυχαία τον μικρό Ιταλό και τον βοηθάει να αφήσει την κουζίνα και να πάρει συστηματικά μαθήματα βιολιού. Και έτσι ο Λούλλι κατορθώνει αργότερα να μπει στην ορχήστρα του βασιλιά , ένα συγκρότημα που λέγονταν " Τα βιολιά του Βασιλιά" και να αποκτήσει μάλιστα την εύνοια του Λουδοβίκου. Από κει και πέρα η σταδιοδρομία του είναι πολύ γοργή. Επωφελούμενος από τις διχόνοιες που είχαν οι δυο διευθυντές της " Ακαδημίας της Μουσικής", ο Λούλλι καταφέρνει με μεγάλη επιδεξιότητα να τους πάρει το προνόμιο της διεύθυνσης, στο δεύτερο κιόλας χρόνο της "Ακαδημίας" - το 1672.

Από την στιγμή εκείνη, ο Λούλλι βασιλεύει πια σαν απόλυτος μονάρχης της γαλλικής όπερας. Κοντός, άσχημος, αλλά με μάτια γεμάτα φωτιά, τρομερά φιλόδοξος, πολύ έξυπνος, προικισμένος όχι μονάχα με ένα σπουδαίο μουσικό ταλέντο, αλλά και με ένα μοναδικό οργανωτικό πνεύμα, κατακτάει τη δόξα και το χρήμα.

Στην αρχή ο Λούλλι ακολουθώντας την συνήθεια, δεν έγραφε παρά μπαλέτα, όπου έπαιζε και χόρευε ο ίδιος. Συνεργάστηκε με το Μολιέρο και έγραψε μουσική για πολλές κωμωδίες του. Διηγούνται πως στον "Αρχοντοχωριάτη" του Μολιέρου, οπού έπαιζε το ρόλο του Μούφτη, διασκέδαζε τρομερά με τα πηδήματα και τα διάφορα σκέρτσα του το βασιλιά. Μια μέρα, πήδησε πιο ψηλά και πιο μακριά από ότι συνήθως και έπεσε μέσα στην ορχήστρα πάνω σε ένα κλαβεσέν που κομματιάστηκε ! Ποτέ ο Λουδοβίκος δεν είχε γελάσει τόσο πολύ.....

Έπειτα, ενώ στην αρχή ισχυρίζονταν πως η γαλλική γλώσσα δεν ταιριάζει για το τραγούδι, άρχισε να γράφει όπερες, που όμως δεν ονόμαζε πια όπερες, αλλά "τραγωδίες". Και είχε δίκαιο αφού τα περισσότερα λιμπρέτα τους τα έγραφε ο ποιητής Φίλιππος Κινώ πάνω σε αρχαία θέματα : "Κάδμος", "Άλκηστη", "Θησέας" κ.α. Κάθε χρόνο, ο Λούλλι παρουσίαζε και από μια καινούργια όπερα του. Ήταν τρομακτικά αυστηρός, υπέβαλε τους τραγουδιστές, την ορχήστρα του, τους χορευτές του σε μια σκληρή πειθαρχία και έκανε το θέατρο του το πρώτο της Ευρώπης.

Lully : Armide - Baroque dance and passacaille - 6 min.

Lully : Atys - Zephirs dance - 2 min.

Lully 1632-1687 : Marche de Turcs, 3 min.

Lully : Isis - Le Roi dance, 2 min.

Lully : Persee, act II, scene 6 - 5 min.

Lully : Proserpine, Tragedie Lyrique, acte III - 10 min.

Lully : Te Deum - 7 min.

Lully : Psyche, tragedie lyrique - Overture - 2 min.

Lully : Acis et Galatee, Ouverture, ballet suite - 13 min.

Lully : Cadmus et Ermione, prolongue - 9 min.

Lully : Xerxes, ballet - Aradia baroque - 10 min.

Ο Λουδοβίκος 14ος αγαπούσε τις τέχνες, λάτρευε τη μουσική, ήταν ο ίδιος βαθύς γνώστης της μουσικής και έτσι έγινε ο μεγάλος προστάτης του Λούλλι. Ποτέ η μουσική δεν έλαμψε τόσο στη Γαλλία, όσο κατά τη βασιλεία του Λουδοβίκου 14ου και του Λούλλι.

Τραγικός ήταν ο θάνατος του μεγάλου αυτού μουσικού. Διεύθυνε κρατώντας μια μεγάλη μπαγκέτα, ένα μπαστούνι, που όταν θύμωνε με τους μουσικούς του, το κτυπούσε στο πάτωμα. Έτσι, κατά λάθος, πάνω στα νεύρα του, χτύπησε με τη μπαγκέτα του το πόδι του. Πέθανε από τις συνέπειες αυτού του τραύματος το 1687. Ήταν μόλις 55 ετών.

Ως τόσο είχε δημιουργήσει την εθνική όπερα της Γαλλίας και την είχε ανεβάσει σε ένα ψηλότερο επίπεδο από την Ιταλική όπερα των συγχρόνων του. Είχε πλουτίσει την ορχήστρα, είχε ξαναφέρει τα κόρα που οι Ιταλοί είχαν παραμελήσει, δίνοντας έτσι μαζί με τα ωραία μπαλέτα που δεν παρέλειπε να παραθέτει με ξεχωριστή τέχνη, άφθαστη μεγαλοπρέπεια στις παραστάσεις του.