Μουσικής Παιδεία 6 ( Σειρά Άρθρων )

6. Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

Σχολές και μέθοδοι - Ταξινόμηση των φωνών - Ανδρικές, γυναικείες, παιδικές - Άρθρωσή και προφορά - Έκφραση και ύφος.

                      Στο προηγούμενο άρθρο διηγηθήκαμε την ιστορία και την εξέλιξη του τραγουδιού, ας δούμε σήμερα από πιο κοντά και τα μυστικά της τέχνης του, έτσι που να μπορούμε να κρίνουμε πιο σωστά την προσφορά του κάθε τραγουδιού, να απολαμβάνουμε πιο βαθιά ένα ωραίο τραγούδι, να ξεχωρίζουμε τα διάφορα είδη τραγουδιού, σύμφωνά με το "είδος" του καθενός και να τα εκτιμούμε ανάλογα με την αξία τους.

                                Συχνά μιλούν για "σχολές" και "συστήματα" ή 'μεθόδους" τραγουδιού, ξεχωρίζοντας π.χ. τη γαλλική σχόλη από την ιταλική ή τη γερμανική ή δεν ξέρω ποία άλλη. Η αλήθεια είναι μια και μόνη : Δυο "σχολές" υπάρχουν μονάχα : Η ΚΑΛΗ και η ΚΑΚΗ. Και αυτό ισχύει για όλα τα είδη του τραγουδιού, από την πιο δύσκολη άρια μιας όπερας, ως το πιο απλό λαϊκό τραγουδάκι, που καθώς θα δούμε, όταν θάρθει σειρά να μιλήσουμε    για τη λαϊκή μουσική, έχει και αυτό την αξία του. Ξεχωρίζουμε βλέπετε    την "σοβαρή" από την "ελαφρά" μουσική, το "σοβαρό από το ελαφρό τραγούδι, ενώ η τέχνη είναι μια και μόνη και όχι σπάνια ένα ελαφρό τραγουδάκι, μια απλή λαϊκή μελωδία τραγουδισμένη καθώς πρέπει, μπορεί να συγκινήσει περισσότερο από μια άρια κανενός...φωνακλά τενόρου. "Στην τέχνη  δεν υπάρχει τίποτα   το μεγαλύτερο και το μικρότερο, υπάρχουν μόνο μεγαλύτεροι και μικρότεροι  καλλιτέχνες  - λέει  κάπου ο μεγάλος   γερμανός ποιητής Γκαίτε.

                           Όλοι οι άνθρωποι έχουν φωνή και τραγουδούν, αλλά δεν είναι όλοι προικισμένοι με μια ωραία φωνή, κάτι που είναι απαραίτητο  για να επιδοθεί κανείς  στη τέχνη του τραγουδιστή. Ξεχωρίζουμε    τις φωνές γενικά    σε τρεις τάξεις : Αντρικές, γυναικείες και παιδικές. Αν τα παιδιά σας αγαπούν το τραγούδι, αν βλέπετε πως τους κάνει ευχαρίστηση να παίρνουν μέρος  στις χορωδίες  του σχολείου τους  και αν ανακαλύψετε     πως είναι προικισμένα με ωραία φωνή, προσέξτε  τα :  Στην ηλικία των 13 ή 14 ετών η φωνή αλλάζει, γίνεται σαν βραχνιασμένη, σαν σπασμένη, γενικά δυσάρεστη. Αυτό συμβαίνει τόσο στα αγόρια, όσο και στα κορίτσια, με τη διαφορά ότι στα αγόρια φαίνεται πιο έντονα, ενώ στα κορίτσια περνάει σχεδόν απαρατήρητο. Σ' αυτή την ηλικία , το παιδί - αγόρι ή κορίτσι - πρέπει να πάψει να τραγουδάει, γιατί μπορεί να χάσει τελείως τη φωνή του. Έπειτα από λίγο στα δεκάξι   για τα κορίτσια και στα δεκαοκτώ για τα αγόρια η φωνή ξανάρχεται σχηματισμένη πια    και σταθερή και τότε ο νέος ή η νέα   μπορεί να αρχίσει συστηματικά τη μελέτη του τραγουδιού. Μόνο που η φωνή του αγοριού  καθώς πια γίνεται ανδρική, έχει κατέβει κατά μια οκτάβα - οκτώ νότες.

                           Ξεχωρίζουμε    τρία είδη ανδρικές φωνές : τον τενόρο, το βαρύτονο και το μπάσο (ή βαθύφωνο).

Ωστόσο, δεν είναι ίδιες όλες οι φωνές των τενόρων και ούτε μπορεί ο κάθε τενόρος μπορεί να τραγουδήσει το κάθε έργο και το κάθε ρόλο. Ξεχωρίζουμε :

1ον) Τον δραματικό τενόρο ( οι Γερμανοί τον λένε "ηρωικό τενόρο" ) που έχει μια φωνή δυνατή, με εύηχες και "γεμάτες" μεσαίες νότες, λαμπερές, εκθαμβωτικές, ψιλές. Ο δραματικός τενόρος δύσκολα μπορεί να δώσει τις ψηλές νότες αλλιώς, παρά με όλη του την δύναμη - του λείπει η ευλυγισία. Είναι όμως μια πολύτιμη φωνή σε ρόλους που πρέπει να εκφράσει σφοδρά αισθήματα, ηρωισμό, πάθος. Ένας τέτοιος τενόρος χρειάζεται π.χ. για το ρόλο του Ρανταμές στην 'Αίντα".

Sergey Kunaev -Celeste Aida aria of Radames

Sergey Kunaev - Celeste Aida aria of Radames

2ο )Είναι ο λυρικός ή λυρικοδραματικός τενόρος. Η φωνή του έχει την ίδια έκταση όπως του δραματικού - ηρωικού τενόρου, διαφέρει όμως στο "τίμπρο", στην 'πάστα" και στον χαρακτήρα. Η φωνή αυτή έχει πολύ ευλυγισία και γλυκύτητα και μπορεί να δώσει τις πιο ψηλές νότες απαλά, χωρίς προσπάθεια. Είναι η φωνή που ταιριάζει στο "Φάουστ" ή την "Κάρμεν" στο ρόλο του Ντον Χοζέ.

Hvorostovsky - Valentin's aria from Faust (Gounod)

Hvorostovsky - Valentin's aria from Faust

JOSE CARRERAS SINGS "LA FLEUR QUE TU M'AVAIS JETEE"

Carreras : " La fleur que tu m'avais jetee" , Don Jose, Carmen

3ο ) Είναι ο ελαφρός τενόρος που η φωνή του μπορεί να μην έχει την έκταση των δυο πρώτων, και ούτε την αρρενωπότητά τους, είναι όμως μια φωνή εξαιρετικά εύκαμπτη και ευλύγιστη, κατάλληλη για λόγους τρυφερούς, περισσότερο αισθηματικούς, παρά δραματικούς. Παράδειγμα ο ρόλος του Αλμαβίβα στο "Κουρέα της Σεβίλλης".

The Barber of Seville - 'Ecco, ridente in cielo' (Juan Diego Flórez, The Royal Opera)

4ο) Είναι ο κωμικός τενόρος, φωνή πιο περιορισμένη από του ελαφρού τενόρου, με μικρότερη έκταση, κατάλληλη για ρόλους κωμικούς σε οπερέτες ή  μουσικές κωμωδίες, μια φωνή όμως που με τη μελέτη, την εξάσκηση και την πείρα, μπορεί να τραγουδήσει και ρόλους ελαφρού τενόρου.

Μετά τον τενόρο, έχουμε τη φωνή του βαρύτονου που δυστυχώς στο τόπο μας, δεν κατορθώσαμε ακόμα να ξεκαθαρίσουμε και να ταξινομήσουμε σύμφωνα με τους ρόλους που του αναθέτουμε. Μα μήπως το ίδιο δεν συμβαίνει και με τους τενόρους. Αρκεί ....να "φθάνει" η φωνή - του τενόρου ή του βαρύτονου - όλες τις νότες που γράφει ο ρόλος για να τον κάνουν Ριγολέττο ή Εσκαμίλιο, αν πρόκειται για βαρύτονο.

Δεν είναι έτσι όμως τα πράγματα. Κάθε φωνή έχει το "τίμπρο" της, την πάστα της, το χαρακτήρα της που ταιριάζει ή δεν ταιριάζει στο ρόλο που θα τραγουδήσει. Έτσι ξεχωρίζουμε τριών ειδών βαρύτονους:

1ον) Τον δραματικό ή βαρύτονο Βερντι που τον λένε έτσι επειδή ο μεγάλος συνθέτης Βέρντι λάτρευε αυτή τη φωνή και έγραψε γι 'αυτήν περίφημους ρόλους, όπως για παράδειγμα, το Ριγολέτο. Είναι μια φωνή πλούσια, γεμάτη, νευρωδική, γεμάτο παλμό, ιδίως στις ψηλές νότες.

Fernando Teixeira, baritone - sings Rigoletto

2ο ) Τον λυρικό βαρύτονο που η φωνή του έχει την ίδια έκταση σαν το δραματικό, αλλά με λιγότερο όγκο και να είναι δραματική διακρίνεται με τη θωπευτική, τη μαλακιά της ηχητικότητας, την ελαφρότητα και την ευκολία που μπορεί να φθάνει τις ψηλές νότες με γλυκύτητα, χωρίς προσπάθεια. Συχνά μάλιστα φθάνει και δυο-τρεις ψηλότερες νότες από τον δραματικό βαρύτονο. Είναι η φωνή που ταιριάζει στο Φίγκαρο.

Luciano Pavarotti - Figaro

3ο) Τον βαρύτονο, απλώς, χωρίς ειδικό χαρακτηριστικό. Είναι η πιο φυσική, πιο φυσιολογική ανδρική φωνή που η ποιότητα της, το τίμπρο της θυμίζει το περισσότερο τη φωνή που μιλάει. Η έκταση της είναι κατά μια νότα πιο κάτω από τη φωνή του δραματικού βαρύτονου. Ευγενική και γεμάτη στις μεσαίες νότες, έχει μια ωραία αρρενωπή λάμψη στις ψηλές. Αυτή είναι η φωνή που ταιριάζει για το ρόλο του Εσκαμίλιο στην Κάρμεν.

Carmen Bizet Aria Escamillo Votre toast Toreador song

Τους βαθύφωνους τους ξεχωρίζουμε σε δύο είδη :

1on) Είναι ο μπάσο καντάμπιλε    μια φωνή ανάμεσα στον βαρύτονο και στον βαθύ μπάσο, συχνά μάλιστα, όταν ένας βαρύτονος έχει δυνατές τις χαμηλές νότες, συγχέεται με το μπάσο κανταμπιλε και μπορεί να τραγουδήσει τους ρόλους του. Η φωνή του μπάσου κανταμπιλέ είναι πλούσια, έχει ένα χαρακτήρα μεγαλόπρεπο, αλλά είναι συνάμα και ευλύγιστη και εύκολα πετυχαίνει γοργούς λαρυγγισμούς. Είναι η φωνή που ταιριάζει στο ρόλο του Μεφιστοφελή στο "Φάουστ" ή στο Μπορίς Γκοντούνωφ στην ομώνυμη όπερα.

Ernesto Morillo : SERENADE de MEPHISTOPHELES from FAUST by Gounod (2008)

Mussorgsky - Boris Godunov. Coronation scene. Bolshoi

2ο) Ο βαθύς μπάσος που είναι μια φωνή πολύ βαθιά, παίρνει συνήθως δυο οκτάβες, αλλά οι τελευταίες νότες είναι λίγο δύσκολες και σαν πνιγμένες. Φωνή ογκώδης και βαριά, έχει ωστόσο τα καλά της: είναι σταθερή, δυνατή και παρέχει μια στερεή βάση στα χορωδιακά συγκροτήματα, ενώ εξ' άλλου, στην όπερα χρησιμοποιείται για ρόλους γερόντων, πατεράδων, παππούδων ή για ρόλους ιεροπρεπείς και πομπώδεις όπως είναι ο Ζαράστρο στο "Μαγεμένο Αυλό"  του Μότσαρτ.

Aria Zarastro Die Zauberflöte, Francisco Santiago, Bass . clavedefa1991 clavedefa1991

Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και τον κωμικό μπάσο που έχει μια φωνή ακαθόριστη στην έκταση, αλλά ελαφριά και ευλύγιστη, κατάλληλη για τους κωμικούς ρόλους, μια φωνή ανάλογη με εκείνη του κωμικού τενόρου.