"Ζιγκ" είναι ένας χορός ιρλανδικός, πολύ ζωηρός (αλλέγκρο) που εισήχθη στη Γαλλία κατά τον 17ο αιώνα, χορεύτηκε στην αυλή του Λουδοβίκου 14ου, διαδόθηκε σε όλο το γαλλικό λαό και χρησίμεψε για πρότυπο σε πολλούς μουσικούς που έγραψαν "ζίγκες" - γοργά κομμάτια που όμως δεν χορεύονται.
Ο μεγάλος Γάλλος συνθέτης Φρανσουά Κουπρέν ήταν από τους πρώτους που γράψανε "ζίγκες" που τελειοποίησε αργότερα γράφοντας αληθινά αριστουργήματα ο Ιωάννης-Σεβαστιανός Μπαχ.
Το "ρόντο" που σε μερικές σουίτες αντικαθιστά την ζιγκ, ήταν αρχικά ένα γαλλικό ποιηματάκι όπου ένας από τους στίχους του επαναλαμβάνονταν σε μια ορισμένη θέση, σχηματίζοντας επωδό. Το ποιηματάκι αυτό το τραγουδούσαν και το χόρευαν.
Το "ρόντο" ( βγαίνει από τη γαλλική λέξη "ραντ" που θα πει στρογγυλός) στη μουσική είναι επίσης ένα κομμάτι με "επωδούς" όπου το πρώτο και κύριο θέμα του επαναλαμβάνεται στην διαδρομή του κομματιού, τουλάχιστον τρεις φορές στον ίδιο τόνο.
Σε παλαιότερες "σουίτες", βρίσκουμε και το χορό "κουράντ", επίσης γαλλικό, με κίνηση μέτρια σε τρεις χρόνους, αλλά με πηδηχτά βήματα που άρεσε ιδιαίτερα στο βασιλιά Λουδοβίκο 14ο - τον χόρευε και ο ίδιος στα νιάτα του. Το 18ο αιώνα αντικατέστησαν το χορό "κουραντ" με το "μενουέτο".
Βρίσκουμε όμως σουίτες με περισσότερα κομμάτια, κατά την έμπνευση των συνθετών, πάντα από παλιούς χορούς κυρίως γαλλικούς - Γκαβότα, Μπουρρέ, Πας-πιέ, Ριγκοντόν κα. - και οι σημερινοί, οι σύγχρονοι συνθέτες γράφουν σουίτες που όμως έχουν απομακρυνθεί εντελώς από του χορευτικούς ρυθμούς και αποτελούνται από τέσσερα ή και περισσότερα κομμάτια που το καθένα τους εκφράζει και κάτι άλλο. Αν επιμένω όμως στη κλασσική, την καθιερωμένη σουίτα με τα τέσσερα χορευτικά της κομμάτια, είναι επειδή από αυτή την σουίτα γεννήθηκαν δυο νέες μεγάλες μορφές : η σονάτα και η συμφωνία.
Η πιο παλιά έννοια της λέξης "σονάτα" είναι "αυτό που σονάρει" δηλαδή "ηχεί" σε αντίθεση με τη λέξη "καντάτα" που προέρχεται από την ιταλική λέξη "κάντο" (τραγούδι) που σημαίνει αυτό που "τραγουδιέται".
Τα παλιά τα χρόνια λέγανε "σονάτα" το ενόργανο κομμάτι που χρησιμοποιούσαν για εισαγωγή σε ένα τραγουδιστό έργο και η λέξη έπαιρνε εδώ την έννοια του "πρελούδιου". Με μια αναλογία, αρκετά παράλογη, βρίσκουμε τη λέξη ¨σονάτα" στο πρώτο κομμάτι μιας σουίτας και αυτή η σονάτα-πρελούδιο έδωσε το όνομα της σε όλη τη σουίτα. Ιδού για παράδειγμα, μια σονάτα του μεγάλου βιολονίστα Κορέλλι (1658-1713) για βιολί και κλαβεσέν : σονάτα-πρελούδιο, αλλεμάντ, σαραμπάντ, ζιγκ.
Corelli - Sonata for violin and clavesin
Η μορφή της σονάτας γεννήθηκε από την σουίτα και πραγματικά η κλασσική σονάτα αποτελείται από τέσσερα μέρη - σπάνια από τρία - που αντιστοιχούν ακριβώς στα τέσσερα μέρη της σουίτας που αντιστοιχούν, το ίδιο επίσης, στους τέσσερις χορούς μόνο που δεν τους αναφέρουν, αλλά μόνο με τους τίτλους : αλλέγκρο, αντάτσιο (ή αντάντε), αλλεγκρέττο, αλλέγκρο βιβάτσε, ακριβώς δηλαδή στους χορευτικούς ρυθμούς - αλλεμάντ, σαραμπάντ, μενουέτο, ζιγκ . Όταν η σονάτα έχει μόνο τρία μέρη παραλείπεται το μενουέτο.
Υπάρχουν όμως πολλές σονάτες που αποτελούνται από ένα και μόνο κομμάτι- Είναι γραμμένες από τον Ιταλό συνθέτη Ντομένικο Σκαρλάτι ( 1685-1757 ) που ήταν περίφημος κλαβεσινίστας και τις έγραφε για το όργανο του. Σήμερα τις παίζουν όλοι οι πιανίστες. Οι σονάτες αυτές του Σκαρλάτι είναι αριστουργήματα, καθάριας μουσικής εμπνεύσεως που δεν αναφέρονται σε χορούς.
Scarlatti - Sonata K13 in G major
Η σονάτα είναι εδώ στο Σκαρλάτι, αυτό που ήταν αρχικά - ένα ενόργανο κομμάτι.
Με το καιρό η σονάτα εξελίσσεται και περίπου από το 1760, παίρνει μια χαρακτηριστική μορφή : Υπό την επίδραση του Ντομένικο Σκαρλάτι, του Τζιοβάνι- Μπατίστα Σαμμαρτίνι (1701-1775) , του Φιλίππου-Εμανουήλ Μπαχ - γιου του μεγάλου Μπαχ , οι συνθέτες χρησιμοποιούν δυο διαφορετικά θέματα, όχι μόνο στο πρώτο μέρος, αλλά συχνά και στο καθένα από τα άλλα μέρη της σονάτας.
F.E.Bach - Sonata invention no.8
Sammartini - sonata in G major - Allegro, Grave, Vivace. "La Follia"
Sammartini - Sonata XII in S.b. Maggiore for 2 German flutes
Αυτά τα δυο θέματα προβάλουν ιδιαίτερα στο πρώτο μέρος, το αλέγκρο. Το πρώτο θέμα σε αυτό το αλέγκρο , είναι συνήθως ζωηρό με λαμπερή ηχητικότητα. Το δεύτερο, πιο εκφραστικό, πιο μελωδικό, συχνά πιο ήρεμο, είναι σε αντίθεση προς το αρχικό θέμα.
Φυσικά , οι συνθέτες αναπτύσσουν αυτά τα δυο θέματα, σύμφωνα με την έμπνευση τους, χρησιμοποιώντας και τις δυο αρχικές μορφές, την πολυφωνική ( αντιστικτική) και την ομόφωνη ( αρμονία) με λογική πάντα που δίνει στο σύνολο μια πραγματική συμμετρία. Οι σονάτες που γράφτηκαν πριν από το 1760 , βασίζονται μάλλον σε όλα τους τα μέρη , πάνω σε ένα μόνο θέμα. Πάντως οι σονάτες του Ντομένικο Σκαρλάτι και του Σαμμαρτίνι προετοιμάζουν πολύ καθαρά την είσοδο των δυο θεμάτων που θα δούμε να φθάνουν σε μια υψίστη τελειότητα επεξεργασίας και ύφους, στις σονάτες- και σε άλλα έργα- των Χάυντ, Μότσαρτ, Μπετόβεν, Σούμπερτ κ.α.
Haydn - Sonata no. 50 in D major ( 1rst mvnt)
Mozart - Piano sonata in C K545 ( 1st mvnt)
Πριν κλείσω το θέμα της σονάτας θα πρέπει να σας θυμίσω, πως εκεί και στα τέλη του 1500, αρχές του1600, οι Ιταλοί κατασκευαστές μουσικών οργάνων, Αμάτι, Στραντιβάρι, Γκουαρνέρι κ.α. φτιάχνουν τα τέλεια βιολιά τους, τα τέλεια βιολοντσέλα τους και αυτό δίνει αφορμή να δημιουργηθούν σονάτες, όχι πια για ένα μόνο όργανο που συνήθως ήταν το κλαβεσέν, αλλά για βιολί και κλαβεσέν - αργότερα για βιολί και πιάνο - για βιολοντσέλο και κλαβεσέν και σιγά-σιγά δημιουργείται η φόρμα του κοντσέρτου, του κοντσέρτου-γκρόσσο, της μουσικής δωματίου γενικά- μορφές που θα μας απασχολήσουν αργότερα.
Η Συμφωνία
Είναι από το 1750 που δίνουν αυτό το όνομα σε μια "σονάτα ορχήστρας" . Οι ίδιες διαιρέσεις και εδώ : τέσσερα κομμάτια στην ίδια διάταξη, στην ίδια "κίνηση" όπως στη σονάτα : Αλέγκρο, αντάτσιο ή αντάντε, μενουέτο ή σκέρτσο, αλέγκρο-φινάλε. Οι μεγάλες συμφωνίες της κλασσικής περιόδου, όπως εκείνες του Χάυντ, του Μότσαρτ, του Μπετόβεν, του Σούμπερτ - αν και οι δυο τελευταίοι προσθέτουν στις συμφωνίες τους και το ρομαντικό στοιχείο. Την ίδια διάταξη και σχεδόν τις ίδιες μορφές υιοθέτησαν και οι καθαροί ρομαντικοί συνθέτες, Μέντελσον, Σούμαν, Μπράμς κ.α.
Συμφωνίες έγραψαν και ο Μπερλιόζ και ο Λίστ , αλλά ο περιγραφικός χαρακτήρας τους τις ξεχωρίζει εντελώς από τις συμφωνίες των άλλων συνθετών, με όλο που κρατούν την ίδια μορφή.
Στο 17ο και 18ο αιώνα, με τη λέξη συμφωνία, χαρακτηρίζουν ένα μουσικό κομμάτι που χρησίμευε για ενόργανη εισαγωγή σε ένα έργο τραγουδιστό ή σε μια όπερα ή σαν πρελούδιο σε μια σουίτα από χορούς.
Χρησιμοποιούσανε επίσης μια συμφωνία σαν ενόργανο κομμάτι, σε ένα τραγουδιστό έργο, σαν ξεκούραση και των τραγουδιστών και των ακροατών. Από το 1750 περίπου, η συμφωνία πήρε την πραγματική της έννοια που είναι εντελώς αλλιώτικη από αυτή της συμφωνίας που χρησίμευε για εισαγωγή ή για περισσότερη ποικιλία σε ένα λυρικό έργο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου