!. ΜΥΗΣΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ
Τι είναι μουσική- Απόλυτη και προγραμματική μουσική- Τα μουσικά όργανα- Η συμφωνική ορχήστρα- Η μουσική δωματίου.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΛΑΛΑΟΥΝΗ
ΔΕΝ νομίζω πως υπάρχει φυσιολογικός άνθρωπος που να μην αγαπάει την μουσική, που να μην ενδιαφέρεται κατά κάποιο τρόπο για την θεϊκή αυτή τέχνη που περισσότερο απ'όλες της άλλες τέχνες, είναι άμεσα δεμένη με την ζωή μας. Ιδιαίτερα, η γυναίκα με την λεπτή της διαίσθηση και την ευαισθησία της! Αλλά για να αγαπούμε κάτι, πρέπει και να το καταλαβαίνουμε, κι' όσο πιο πολύ το καταλαβαίνουμε, τόσο πιο πολύ το αγαπούμε.
Ξέρω ανθρώπους, ηλικιωμένους και νέους, άντρες και γυναίκες, που λένε : " Δεν πηγαίνω στις συναυλίες γιατί δεν καταλαβαίνω αυτά που παίζουν". Ανοίγουν το ραδιόφωνο τους, ακούνε ένα κομμάτι σοβαρής μουσικής, κοντοστέκονται, ανασηκώνουν τους ώμους και .... γυρίζουν το κουμπί για να παρηγορηθούν με ένα τραγουδάκι, μ' ένα εύθυμο σκοπό, για το άλλο το "βαρύ"--- κατά την έκφραση τους--- που άκουσαν πριν και δεν τους άρεσε, επειδή δεν μπόρεσαν να το καταλάβουν.
Για όλους αυτούς, που αγαπούν την μουσική χωρίς να την καταλαβαίνουν και που δεν θα θέλανε να την καταλάβουν, να την νοιώσουν , για να την αγαπήσουν πιο πολύ, πιο βαθιά, πιο αληθινά, επιχειρώ να γράψω μια σειρά όσο το δυνατόν πιο απλά και κατατοπιστικά άρθρα.
Και, πρώτα-πρώτα, τι είναι μουσική? κάποτε, στα παλιά χρόνια, λέγανε πως "μουσική είναι η τέχνη να συνδυάζει κανείς τους ήχους με τρόπο που να είναι ευχάριστος στο αυτί". Ορισμός, εν μέρει σωστός, αλλά μόνο εν μέρει. Γιατί μπορεί μερικοί ηχητικοί συνδυασμοί, δυσάρεστοι στο αυτί, ν' έχουν το λόγο τους, λόγο εκφραστικό ή μουσικό. Έπειτα, όλοι οι ακροατές δεν έχουν τα ίδια γούστα- κάτι που κτυπάει ευχάριστα στο αυτί του ενός, ενοχλεί την ακοή του άλλου. Ακόμη και μεγάλοι μουσικοί, μουσικολόγοι και κριτικοί, κατακρίνουν ορισμένα έργα, που άλλοι, το ίδιο ειδικοί, βρίσκουν θαυμάσια.
Τι να συμπεράνει κανείς από αυτή την παραδοξότητα? Πως δεν είναι δυνατόν να συμφωνήσουν τα γούστα πάνω στο ευχάριστο ή δυσάρεστο μιας αισθήσεως? Αλλά, ευτυχώς η τέχνη δεν είναι μόνο αίσθηση. Είναι και λογική. Αποτείνεται , τόσο στην καρδιά, όσο και στο νου. Και γι' αυτό μπορούμε να σκεφθούμε, να ερευνήσουμε λιγάκι πάνω σ' αυτήν την τέχνη που μας απασχολεί σήμερα.
Υπήρξαν παλιοί μουσικοί που υποστηρίζανε πως αντικείμενο της μουσικής είναι να "ζωγραφίσει", όχι να περιγράψει ή ν' αναπολήσει αισθήματα, αλλά να "μιμηθεί" γεγονότα, τοπία, πρόσωπα ή πράγματα. Και, πραγματικά, ανέκαθεν υπήρξαν μουσικοί που συνδυάζανε τους ήχους με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρχουν αναλογίες ανάμεσα σ΄ αυτούς τους ήχους από την μια μεριά, και από την άλλη, στα σχήματα, τις κινήσεις, τα χρώματα των αισθητών πραγμάτων.
Janequin - Le chant des Oyseaulx
Janequin - Le chant des Oyseaulx
Janequin - Les chant des Oyseaul
Honneger - Pacific 231
Messiaen - Oiseaux Exotiques
Αλλά ανάμεσα στα αντικείμενα και στους ήχους, η διαφορά μένει ουσιαστική. Και η περιγραφή με τις νότες θα είναι πάντα πολύ αόριστη δίπλα σε εκείνη που μπορούμε να πετύχουμε με τις λέξεις, το μολύβι ή το πινέλο. Όταν ακούμε ένα κομμάτι μουσικής, χωρίς λόγια, το πιο πολύ που μπορούμε να πούμε είναι : να ένας σκοπός εύθυμος ή μελαγχολικός. Να ένας βοσκός που παίζει την φλογέρα του, να μια μουσική ηρωική ή να μια τρυφερή ρομάντζα, να μια παθιάρικη εξομολόγηση ή να ένας σκοπός που σου δίνει όρεξη να χορέψεις.
Κι' όμως κανείς από αυτούς τους ορισμούς δεν είναι πολύ σίγουρος, ούτε πολύ ακριβής. Μόλις επιχειρήσουμε να κολλήσουμε πάνω σε μια μουσική, μια ετικέτα φιλολογική, περιγραφική, αισθηματική, αντιλαμβανόμαστε πως μπορούμε να διαλέξουμε ανάμεσα σε πολλές διαφορετικές ετικέτες.
Αλλά συχνά συμβαίνει--κι' αυτό είναι ένα πολύ σπουδαίο σημείο που πρέπει να προσέξουμε-- ένα μουσικό κομμάτι να μην είναι ούτε εύθυμο, ούτε λυπητερό, ούτε ηρωικό, ούτε αισθηματικό, ούτε χορευτικό. Μας είναι αδύνατον να βάλουμε ένα όνομα πάνω στην ιδέα ή το αίσθημα που εκφράζουν αυτές οι νότες που ακούμε.
Κι' όμως αυτές οι νότες δεν αραδιάστηκαν στην τύχη : σχηματίζουν μια φράση και αυτή η φράση υπακούει σε μια μυστική , ερμηνεύει μια σκέψη. λογική.
Και να που φθάνουμε σε ένα τρίτο ορισμό της μουσικής " Η μουσική είναι η τέχνη να σκέπτεται κανείς με τους ήχους." Κι' ίσως αυτός να είναι ο καλύτερος ορισμός επειδή είναι ο πιο γενικός. Πάντως πρέπει να προσθέσουμε πως οι σκέψεις που κλείνει μια μουσική είναι, πολύ συχνά, άλλης φύσεως από τις σκέψεις που μπορούμε να εκφράσουμε με λόγια. Ανήκουν σ' έναν άλλο κόσμο.
Σχετικά, υπάρχει ένα ανέκδοτο, που κι' αν ίσως δεν είναι αυθεντικό, μας κάνει να καταλαβαίνουμε τι είναι η μουσική.
Ο Μπετόβεν έπαιξε μια μέρα για μια κυρία, φίλη του, μια σονάτα του. Η κυρία άκουγε προσεκτικά κι' όταν ο Μπετόβεν τελείωσε, τον ερώτησε τι σήμαινε αυτή η μουσική, τι ήθελε να πει μ' αυτήν ο δημιουργός της? Ο Μπετόβεν δεν της απάντησε τίποτα, αλλά ξανακάθισε στο πιάνο, ξανάπαιξε το ίδιο έργο κι' όταν τελείωσε της είπε : "Να τι σημαίνει αυτή η μουσική" . Γιατί να ζητούμε από μια μελωδία, από ένα μουσικό κομμάτι, αυτό που δεν μπορεί να μας δώσει? Άλλωστε σε τι θα χρησίμευε η μουσική αν αποστολή της δεν ήταν να προκαλεί μέσα μας συγκινήσεις, να μας κάνει να βλέπουμε κάτι που οι λέξεις δεν μπορούν να εκφράσουν?
Και έτσι καταλήγουμε στον πλατύ ορισμό, τον πιο γενικό, πως η μουσική είναι μια ξεχωριστή γλώσσα, που χρησιμεύει πότε να εκφράσει μια σκέψη, πότε αισθήματα, πότε να υποβάλει εικόνες, πότε οπτασίες, ασύλληπτες, πάνω και πέρα από τον ορατό κόσμο.
Αποτείνεται το ίδιο στο νου και την καρδιά. Και γι' αυτό σε όσους μου λένε πως "δεν καταλαβαίνουν" την μουσική, τους συμβουλεύω : Ακούστε την με την καρδιά σας, αφεθείτε χωρίς αντίσταση στο κύμα των συγκινήσεων που ξυπνάει μέσα σας. Σιγά-σιγά θα καταλάβετε.......
Προσπάθησα να δώσω έναν ορισμό στην μουσική κι' έδωσα τρεις, τέσσερις.... Και υπάρχουν ίσως κι' άλλοι για μια τέχνη τόσο απέραντη, τόσο υπερκόσμια. Αλλά ας.....προσγειωθούμε.
Κυρίως χωρίζουμε την μουσική σε δύο είδη : στην απόλυτη μουσική και στη προγραμματική μουσική---- ορισμός που σίγουρα, θα σας έτυχε να ακούσετε ή να διαβάσετε. "Αυτό λένε, είναι έργο απόλυτης μουσικής......."------"Αυτό είναι προγραμματική μουσική". Τι θέλουν να πουν αυτοί οι ορισμοί? Στην "απόλυτη" μουσική ανήκουν τα έργα που δεν επιχειρούν να εκφράσουν τίποτα το ορισμένο, που δεν ξεκινούν από μια ορισμένη ιδέα, που δεν θέλουν να δώσουν καμιά ορισμένη εικόνα. Τέτοια είναι π.χ. οι συμφωνίες, όλα τα είδη μουσικής δωματίου--είδη που θα εξηγήσουμε αργότερα ----- ενώ "προγραμματική" μουσική είναι εκείνη που ξεκινάει από ένα ορισμένο "πρόγραμμα" , περιγράφει κάτι ------ γι' αυτό, συχνά λέγεται και "περιγραφική μουσική" ----- ένα τοπίο, μια εντύπωση από την θάλασσα ή το δάσος ή αυτό τούτο το δάσος ή εκφράζει με ήχους ένα ποιητικό κείμενο ή διηγείται κάτι, ένα θρύλο, ένα μύθο, συχνά και κάτι από την ζωή του ίδιου του συνθέτη. Τέτοια προγραμματική μουσική ή περιγραφική μουσική, είναι τα συμφωνικά ποιήματα του Λίστ και του Ρίχαρντ Στράους, για παράδειγμα.
Κάποτε, τα δύο αυτά είδη, της απόλυτης δηλαδή και προγραμματικής μουσικής δεν ξεχωρίζουν εντελώς. Ο Γάλλος μουσικός Μπερλιόζ λ.χ. γράφει μια "συμφωνία" που τιτλοφορεί "φανταστική" και που όμως ακολουθεί ένα ορισμένο πρόγραμμα και μας διηγείται ένα ολόκληρο επεισόδιο από την ζωή του και ο Ρίχαρντ Στράους μας δίνει μια "Συμφωνία των Άλπεων" όπου περιγράφει το μεγαλείο αυτών των βουνών και κάνει να ακούγεται ακόμη και ο άνεμος που φυσάει εκεί πάνω! Αλλά μήπως και ο Μπετόβεν δεν περιγράφει στην "ποιμενική συμφωνία" του, την ομορφιά της φύσης, τους απλούς ανθρώπους δίπλα στο ρυάκι, το χαρούμενο τραγούδι τους, την καταιγίδα που ξεσπάει ανεπάντεχα ? Έτσι βλέπουμε για μια φορά ακόμα την απεραντοσύνη της μουσικής αλλά και τις δυνατότητες της! Ενώ δεν μπορούμε να της δώσουμε κανένα ασφαλή ορισμό, εκείνη απλώνεται....αγκαλιάζει.... εκφράζει το παν.....
Richard Strauss Also Sprach Zarathustra Op. 30
Richard Strauss Also Sprach Zarathustra Op. 30
Strauss Richard- Zarathustra
Liszt-Les Preludes
Berlioz - Symphonie Fantastique
Strauss - Alpine Symphony
Beethoven - Pastoral Symphony No.6
Για να εκφρασθεί η μουσική, χρειάζεται τα μουσικά όργανα και την ανθρώπινη φωνή. Από την φωνή, απ' το τραγούδι ξεκίνησε, και ίσως ο άνθρωπος πρώτα τραγούδησε κι' έπειτα μίλησε. Απ' το τραγούδι οδηγήθηκε να φτιάξει τα διάφορα μουσικά όργανα και δεν είναι καμιά υπερβολή αν πούμε πως η μουσική είναι τόσο παλιά όσο ο κόσμος, αφού στη Χαλδαία ανακαλύψανε μια άρπα που, κατά τους αρχαιολόγους, χρονολογείται 30 αιώνες προ Χριστού.
Με τον καιρό, τα όργανα τελειοποιήθηκαν κ΄ έτσι στις σημερινές ορχήστρες που, κατά μέσο όρο, αποτελούνται από 80 ως 100 όργανα---κάποτε φθάνουν και τα 170, μπορούν όμως να αποδώσουν και μόνο με 60, αρκεί να είναι "πλήρεις", νάχουν, δηλαδή, όλα τα όργανα που απαιτεί η απόδοση ενός έργου. Τα όργανα αυτά είναι :
1. ΕΓΧΟΡΔΑ : βιολιά, βιόλες, βιολοντσέλα, κόντρα μπάσα.
2. ΠΝΕΥΣΤΑ : ξύλινα και χάλκινα
3. ΚΡΟΥΣΤΑ : τα διάφορα τύμπανα, μεγάλα και μικρά, τα τρίγωνα, οι καμπάνες.
4. ΝΥΚΤΑ : δηλαδή τσιμπητά, αυτά που οι χορδές τους "τσιμπιούνται" με τα δάκτυλα, όπως είναι η άρπα, που είναι αναπόσπαστο όργανο της ορχήστρας. Συχνά μάλιστα απαιτούνται δύο άρπες. Ας σημειωθεί πως και όλα τα όργανα που παίζονται με δοξάρι , γίνονται "νυκτά" (τσιμπητά) όταν παίζουν "πιτσικάτο", δηλαδή τσιμπούν τις χορδές με το δάκτυλο, χωρίς να χρησιμοποιούν το δοξάρι . Στα νυκτά όργανα πρέπει να συγκαταλέξουμε και την κιθάρα και το μαντολίνο ---- στο δεύτερο τσιμπιούνται οι χορδές του με την πέννα----- που όμως δεν συμπεριλαμβάνονται στην συμφωνική ορχήστρα.
Στην συμφωνική ορχήστρα δεν είναι απαραίτητο όλοι οι μουσικοί να είναι "άσσοι", σπουδαίοι σολίστες, δάσκαλοι του οργάνου τους, αν και όσο πιο καλοί είναι οι μουσικοί, τόσο πιο καλή είναι και η ορχήστρα. Απαραίτητο όμως είναι να είναι σπουδαίος και εκλεκτός, ο "εξάρχων", το πρώτο βιολί δηλαδή, καθώς και ο πρώτος μουσικός από κάθε ομάδα --- η πρώτη βιόλα, το πρώτο βιολοντσέλο κ.ο.κ.
Αλλά παράλληλα με τις μεγάλες συμφωνικές ορχήστρες, έχουμε και τις "ορχήστρες δωματίου" ή "ορχήστρες εγχόρδων" που αποτελούνται μόνο από έγχορδα όργανα--- 20 ή 22 ---- αλλά που συχνά παίρνουν και μερικά πνευστά όργανα, ανάλογα με τις ανάγκες των έργων, που αναλαμβάνουν να εκτελέσουν.
Γιατί λέγονται "ορχήστρες δωματίου" ? Επειδή προορισμός τους ήταν να παίζουν "στο δωμάτιο" στο σαλόνι ---- των μεγάλων αρχόντων το παλιό καιρό ----- σε περιορισμένο χώρο δηλαδή. Το ίδιο ισχύει και για την λεγόμενη "μουσική δωματίου", όπου παίζουν μόνο τέσσαρα όργανα "κουαρτέτο" ή μόνο τρία "τρίο" ή πέντε "κουιντέτο" κ.ο.κ. Αλλά σήμερα μόνο ο τίτλος "μουσική δωματίου" ή "ορχήστρα δωματίου" έμεινε, γιατί οι μουσικοί που αποτελούν αυτές τις ομάδες παίζουν , για ....εισπρακτικούς λόγους, σε μεγάλες αίθουσες συναυλιών, θέατρα κλπ.
Ευνόητο είναι ότι όσο πιο μικρή, πιο περιορισμένη είναι η ορχήστρα, τόσο πιο σπουδαίοι και εξαιρετικοί πρέπει να είναι οι μουσικοί που την αποτελούν. Στην καθαρή δε "μουσική δωματίου" --- κουαρτέτο, κουιντέτο ----- ο καθένας από τους μουσικούς πρέπει να είναι σπουδαίος σολίστας, κι' όλοι τους τις ίδιας αξίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου