Μικρά Μαθήματα για ένα Μεγάλο Κόσμο - Επεισόδιο 50

 Σύνδεση με το προηγούμενο 

Η πανούκλα θα φτάσει στο αποκορύφωμα της τον 14ο και 15ο αιώνα οπότε και εξαλείφθηκε περίπου το 1/7 των κατοίκων της Ευρώπης, έπαιξε μεγάλο ρόλο αυτούς τους αιώνες, έτσι χάθηκαν κυρίως άντρες, γόνιμης και στιβαρής ηλικίας, επειδή μειώθηκαν τα εργατικά χέρια στην ύπαιθρο, στις πόλεις κτλ., οι αγρότες διεκδικούν και παίρνουν προνόμια σε σχέση με το παρελθόν, βελτιώνουν την θέση τους, γιατί τους έχει ανάγκη. 

Ένας επίσης λόγος βελτίωσης της θέσης των αγροτών της δυτικής Ευρώπης που θα παίξει ρόλο στη διάλυση του φεουδαρχικού συστήματος που όμως έρχεται σταδιακά, δεν έρχεται από την μια στιγμή στην άλλη, είναι ότι Αγγλία και Γαλλία θα μπλεχτούν σε πόλεμο μεταξύ τους, ο περίφημος εκατονταετής πόλεμος ο οποίος θα λήξει το 1453, δηλαδή χοντρικά, πάτε πίσω 100 χρόνια, δεν ξεκινά ακριβώς, έχει διάφορες πτυχές, αυτές οι δύο χώρες έχουν ένα μακρύτατο αγώνα μεταξύ τους επί 100 περίπου χρόνια, από αυτό το πόλεμο ηττημένη βγήκε η Αγγλία, διότι η Αγγλία έλεγχε περίπου τα μισά εδάφη της σημερινής Γαλλίας και περιορίστηκε στα νησιά της, αλλά μέχρις να συμβεί αυτό, αυτές οι δύο περιοχές συγκρούονται για 100 περίπου χρόνια με τρομερό τρόπο μεταξύ τους, τότε εμπλέκεται και η ιστορία με την Ζαντάκρ, την Ιωάννα της Λωραίνης, εδώ αυτό έχει σημασία, στη διάρκεια αυτού του εκατονταετούς πολέμου γίνονται πολλές εξεγέρσεις αγροτών στην Αγγλία και στη Γαλλία, αλλεπάλληλες εξεγέρσεις αγροτών, στην Γαλλία ονομάζονται γιακερί, γιατί πρώτον οι μείωση των αντρικών χεριών από τη πανώλη, δεύτερον η μείωση πάλι αντρικών χεριών από το μακρύ πόλεμο, έχει κάνει τους εναπομείναντες άντρες, πολύτιμους και εξ’ αυτού είναι η ευκαιρία, δεν το κάνανε μην νομίζεται με κάποιο κεντρικό σχέδιο, αλλά έτσι είναι στις ανθρώπινες κοινωνίες, δρουν και κερδίζουν και έτσι αποδυναμώνεται και με αυτό η κεντρική δύναμη, ενισχύονται αστικά στρώματα, μας ενδιαφέρουν  αυτά τα αστικά στρώματα, γιατί τα αστικά στρώματα είναι που θα αλλάξουν την Ευρώπη, άρα και το κόσμο, αλλά για να γίνουν αυτά τα αστικά σρώματα τόσο δυνατά, τους πήρε 400-500 χρόνια εξελίξεων που μέσα σε αυτές τις εξελίξεις είναι και αυτά που σας λέω τώρα, καθώς ενισχύεται η βασιλεία εξ’ αυτού και αρχίζουν και υπάρχουν ισχυροί βασιλείς, στη Πορτογαλία, στην Ισπανία, στην Γαλλία, στην Αγγλία και το πράγμα θα πάρει τη ροή του, αυτοί οι βασιλείς σε κάποιες παραλιακές περιοχές, χώρες που ανοίγονται προς τους ωκεανούς, θα ενισχύσουν την δράση των αστών τους, γιατί τελικά υπάρχει μια συμμαχία μεταξύ των βασιλέων και των αστών, το λέω αυτό, γιατί αυτό αντίκειται στη χοντροκοπιά που λέμε, ότι οι φεουδάρχες και οι βασιλείς είναι το ίδιο, δεν είναι το ίδιο, ο θεσμός της βασιλείας στηρίχθηκε από τους ανερχόμενους αστούς, διαφόρων τύπων αστούς, ναυτικούς, καραβοκυραίους, ναυπηγούς, ένα σωρό οι οποίοι επιθυμούν κεντρική κυβέρνηση, δεν θέλουν να υπάρχουν 100 τύποι ολόγυρα που ο καθένας να έχει τη δικιά του εξουσία, αυτό είναι που θα κάνει και τις πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη πάρα πολύ ενδιαφέρουσες και να σας πω ένα μυστικό, σε ποιες χώρες της Ευρώπης εξακολουθεί να υπάρχει βασιλέας; στην Αγγλία τη πιο προχωρημένη χώρα του κόσμου, αυτή που άλλαξε τη γη, με τους πιο τέλειους αστούς στο κόσμο; την Ολλανδία, την Σουηδία, την Νορβηγία, τη Δανία, το Βέλγιο, Ισπανία, χώρες που προηγήθηκαν στην ανακάλυψη του κόσμου και επομένως οι ναυτικοί τους και οι καπεταναίοι και οι αστικές ομάδες πήραν τα επάνω τους, αυτό δημιούργησαν βασιλείες που είναι σταθερές μέχρι σήμερα, θα μου πεις ότι τα τελευταία 200-300 χρόνια είναι οι βασιλιάδες παροπλισμένοι πολιτικά, αλλά δεν είναι τυχαίο, επομένως τέτοιες χώρες οι οποίες είναι ανοιγμένες στον ωκεανό, σαν τη Πορτογαλία, σαν την Ισπανία και σταδιακά η Ολλανδία, η Ολλανδία έχει δικό της χαβά γιατί είναι χώρα η οποία ανήκει στην Ισπανία και χρειάστηκε να επαναστατήσει εναντίον της Ισπανίας, ήταν επαρχία της Ισπανίας η Ολλανδία και αυτό θα παίξει μεγάλο ρόλο σε αυτή τη χώρα, τη πρωτοπόρα χώρα του κόσμου μαζί με την Αγγλία, επίσης σταδιακά και η Αγγλία θα ανοιχτεί επίσης, τι θα γίνει δηλαδή, στα 1500, στα 1600 οι βασιλείς θα ενισχύσουν την ανακάλυψη του κόσμου, τυχαία; δεν νομίζω! Πρωτοπόροι δεν είναι οι Πορτογάλοι; Ο Ερρίκος ο θαλασσοπόρος είναι  εκείνος ο βασιλιάς τους ο οποίος παρώθησε τους ναυτικούς της Πορτογαλίας να βγούνε στη ρούγα και να χαρτογραφήσουν, οι βασιλείς της Πορτογαλίας ανησυχούσαν, πως πάτε;  ελάτε εδώ χρειάζεστε χρήματα ;  εδώ έχουμε μια συμμαχία μεταξύ των εμπόρων, των ναυτικών, των καραβοκυραίων, των ναυπηγών, δεν είχε εναντίον, αυτή η συμμαχία είχε λόγους, πρώτα-πρώτα και οι βασιλείς  ήθελαν να ενισχυθούν και να έχουν εισοδήματα, γιατί το κράτος τους με την ανάπτυξη του εμπορίου θα είχε εισοδήματα, άρα και το βασίλειο τους και οι ίδιοι θα είχαν περισσότερο και δεύτερον πολιτικά ενισχύονται ακουμπώντας σε αυτή τη τάξη και αυτή φυσικά η τάξη με το τρόπο της βρίσκει απάγκιο στους βασιλείς, κοιτάξτε να δείτε η Πορτογαλία μπήκε στην διαδικασία της ανακάλυψης μέσω και την προτροπή των βασιλέων και τη πλήρη κάλυψη των βασιλέων τους, στην Ισπανία ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα δεν είναι που χρηματοδοτήσανε αυτές τις εξελίξεις, στην Αγγλία η βασίλισσα Ελισάβετ στην ουσία ήταν εκείνη που δημιούργησε την αγγλική εταιρία ανατολικών Ινδιών, δημιουργήθηκε από εμπόρους, αλλά έβαλε πλάτη η Ελισάβετ για να λειτουργήσει, στην Ολλανδία επίσης η εταιρία ανατολικών Ινδιών, πίσω από αυτά βρίσκονται βασιλείς οι οποίοι ενισχύουν τους αστούς τους, δηλαδή τις παραγωγικές δυνάμεις που έχουν αναπτυχθεί και με το τρόπο αυτό αδυνατίζουν τους διάφορους ευγενείς και αριστοκράτες οι οποίοι ιστορικά στηρίζονταν στην κατοχή της γης που εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά αδυνατίζοντας, αυτά είναι μεγάλες πολιτικές εξελίξεις, αν τις δει κανείς και οικονομικές εξελίξεις, αν τις δει κανείς, εκτός αυτού στην Ευρώπη θα δούμε και μερικά αλλά φαινόμενα που δείχνουν ότι σε διάφορες περιοχές και κράτη αλλά και φορείς οικονομικοί και πολιτικοί μπορούν και συνεργάζονται, αυτή είναι μια λέξη που μας λείπει, δεν το ξέρουμε αυτό, το συνεργάζομαι, μακάρι, αν το μάθουμε μπορεί να γίνουμε πάρα πολύ σπουδαίοι, γιατί έχουμε σαν λαός χαρίσματα, αλλά αυτό το υπονομεύουμε συνέχεια, ο ένας τον άλλον σε προσωπικό σε ατομικό σε συναισθηματικό σε οικονομικό σε πολιτικό επίπεδο, δηλαδή αυτό το υπονομεύειν, μας βλάπτει, σε αυτούς τους λαούς, όχι ότι είναι σε όλους , αλλά είναι πολύ πιο εκπαιδευμένοι εις το συνεργάζεσθε,  στο  δέχεσθε, ανέχεσθε, συνεργάζεσθε να κάνεις υποχωρήσεις κτλ., αυτοί εδώ πέρα η κοινωνία ζει σε εμφύλιο πόλεμο στην ουσία από το 1916 που άρχισε η σύγκρουση Βενιζέλου και βασιλέων, από το 43 που άρχισε στην ουσία ο εμφύλιος, πρώτα ήτανε βενιζελικοί, βασιλικοί, μετά ήτανε αριστεροί, δεξιοί που κατά την γνώμη μου δεν σταμάτησε μέχρι σήμερα, αυτό το πράγμα, το σέρνουμε είναι δεκαετίες και είναι ένας από τους λόγους που σαπίζει αυτή τη κοινωνία, αν το ξεπεράσουμε, θα λάμψουμε, γιατί έχουμε στοιχεία που μας κάνουν δυνατούς, γυρνάμε τώρα στο ζήτημα μας, στη βόρια Ευρώπη θα δούμε να αναπτύσσεται κάτι εντυπωσιακό, τρείς χώρες, η Σουηδία, γ Νορβηγία και η Δανία, δηλαδή οι χώρες των Βίγκινγκς, το 1397 συνεργάζονται και συνδέονται σε ένα σχήμα που λέγεται η  Ένωση του Κάλμαρ, το Κάλμαρ είναι μια πόλη της Σουηδίας, όπου βρεθήκανε οι βασιλείς της Σουηδίας, Νορβηγίας και Δανίας, σκεφτείτε αυτές οι χώρες δεν είναι φιλικές μεταξύ τους, αλλά με πρωτοβουλία της Δανίας που εκείνη την εποχή ήτανε ισχυρότερη, δημιουργήθηκε αυτή η ένωση, η ένωση του Κάλμαρ, η οποία διήρκησε από το 1397 μέχρι το 1523, ήτανε μια πρωτοπόρα ένωση κρατών, σκεφτείτε, είμαστε στο 14ο αιώνα και αυτές οι τρείς χώρες συμφωνούν, οι τρείς βασιλείς, δεν ενώθηκαν οι χώρες, αλλά συμφώνησαν σε οικονομικό επίπεδο, διάφορα πράγματα, δηλαδή διευκολύνσεις στα σύνορα τους, να είναι καθαρά το τι θα πληρώνει, αυτά που θέλει ο κάθε έμπορος, ο κάθε δρων οικονομικά, θέλει ξεκάθαρο τοπίο, ξεκάθαρη νομοθεσία, ξεκάθαρη τελωνειακή κατάσταση, να ξέρω, τι θα πάρω, τι θα δώσω, τι θα μου συμβεί, αυτό είναι το όνειρο του κάθε ένα που δρα στο οικονομικό πεδίο, έτσι εξασφάλισαν αυτό το θέμα στα σύνορα τους και ταυτοχρόνως  συμφώνησαν διάφορα ζητήματα, συντονισμού στην εξωτερική τους πολιτική και είχαν κάποιου είδους επαφές κάθε τόσο, δεν ήτανε ενωμένοι, αλλά ταυτοχρόνως είχανε ενώσεις σε διάφορα επίπεδα, αυτό έληξε το 1523, διότι η Δανία αδυνάτισε, ισχυροποιήθηκε η Σουηδία το 1523 και η Σουηδία αποφάσισε το 1523 ότι δεν την ενδιαφέρει η ένωση του Κάλμερ, η οποία είναι τόσο δυνατή που μπορεί μόνη της να ελέγχει όλη τη Βαλτική, αλλά εν πάση περιπτώσει αυτή η ιστορία δείχνει μια ένωση που ήταν μακροχρόνια και είναι σημαντικό γεγονός, τρία κράτη  να συνεργάζονται για 130 χρόνια. Επίσης το 1291 γερμανικές ομάδες οι οποίες δρουν στο κέντρο της Ευρώπης, οι περισσότερες από αυτές λέγονται Ελβετοί, οι Ελβετοί είναι γερμανική ομάδα, ένα γερμανικό φύλο, συγκροτούν μια συνομοσπονδία κρατών, μικρών κρατιδίων μεταξύ τους, το 1291 ξεκινάει το θαύμα της Ελβετίας, η Ελβετία είναι κάτι μοναδικό στη γη, ίσως είναι η πιο καλό-λειτουργούσα κοινωνία στο κόσμο, με τη πιο ευρεία δημοκρατία, σε αυτή τη χώρα γίνονται δημοψηφίσματα κάθε τόσο και δημοψηφίσματα για σπουδαία θέματα και για μικρά θέματα, ας πούμε, κρεμάμε την μπουγάδα την Κυριακή; δεν κρεμάς μπουγάδα στη Κυριακή, στην Ελβετία δεν ξέρω αν είναι σε όλα τα καντόνια, διότι τη Κυριακή θέλω να κάθομαι στο παράθυρό μου και να βλέπω κάτι όμορφο απέναντι μου και δεν θέλω να βλέπω τα βρακιά της απέναντι τα κρεμασμένα, θέλω να σας πω, γίνονται δημοψηφίσματα για κορυφαία ζητήματα πολιτικά, αλλά και ζητήματα της καθημερινής ζωής, τα περιττώματα των ζώων, να τα μαζεύουμε έτσι ή αλλιώς, άπαξ και γίνει το δημοψήφισμα, αυτοί που έχουν μειοψηφήσει ακολουθούν την πλειοψήφησα πλευρά, έτσι αυτός ο θρύλος της Ελβετίας στήνεται εκεί γύρω στο 1291, έχουμε εντυπωσιακές εξελίξεις δηλαδή σε  αυτή την Ευρώπη που μεταλλάσσεται, ανάπτυξη των διαφόρων δυναστειών, ενίσχυση των εμπορευόμενων και προσέξτε να δείτε τώρα, το γεγονός ότι αυτός ο άθλος στο οποίο μπήκε η δυτική Ευρώπη, η δυτική Ευρώπη έγινε το   14ο, 15ο, 16ο, 17ο αιώνα, ότι οι αρχαίοι Έλληνες και οι Φοίνικες το 900, το 800, το 700 πΧ., δηλαδή τι κάνανε;  με τα πλοία τους στο πουθενά, να ψάξουν, να εντοπίσουν πηγές εμπορίου και φυσικά να στήσουν τις βάσεις τους, εμπορικές βάσεις που σταδιακά θα γίνουν δικές τους περιοχές που ελέγχουν κτλ., φυσικά με την απόσταση των πραγμάτων, αυτή η επέκταση των Ευρωπαίων και η χαρτογράφηση της γης θα φέρει ακόμη μεγαλύτερη ενίσχυση ακριβώς αυτών των αστικών στρωμάτων, ποιοι κερδίζουν από αυτή την ιστορία άμεσα;  οι ναυτικοί, οι καραβοκυραίοι, οι ναυπηγοί και προσέξτε να δείτε, δεν είναι μόνο τα ναυπηγεία, απέκτησε, γέμισε ναυπηγεία η Ευρώπη αυτούς τους αιώνες, στην Ιταλία, στην Γαλλία, στην Ολλανδία, στην Αγγλία, ναυπηγεία, δεν είναι μόνο το ναυπηγείο, είναι ο ξυλοκόπος που θα κόψει τα ξύλα, ο ξυλουργός που θα κάνει τις σανίδες, τα ξύλα αυτά θέλανε καλαφάτισμα, πίσω από αυτά ένα σωρό, κρύβονται χιλιάδες θέσεις εργασίας και τι σημαίνει αυτό; άτομα αποκόπτονται από τη γη και μετακινούνται σε τέτοια επαγγέλματα, αυτό σημαίνει ότι σταδιακά αυξάνει ο αριθμός των ατόμων που ανήκει σε μια μεσαία πλέον αστική τάξη  που έχει τελείως άλλα συμφέροντα από τους κατόχους της γης, τους γαιοκτήμονες κτλ., άρα των γαιοκτημόνων, των ευγενών και των αριστοκρατών οι μέρες είναι μετρημένες, δεν είναι ακριβώς μετρημένες, γιατί στη γη αργούν αυτά τα πράγματα να γίνουν, αλλά σταδιακά το πράγμα φαίνεται και γίνονται όλο και πιο ισχυροί, ενώ στο Μεσαίωνα το 800, το 900 ο άνθρωπος ήταν ο γαιοκτήμονας, άντε και οι ιππότες που είχε για να υπερασπίζεται το …..., τώρα στο 1300, στο 1400 ο γαιοκτήμονας δεν έχει τόσο πια  κύρος, ένα σωρό λαϊκά θεάματα, γεμίζει η Ευρώπη με περιφερόμενους θιάσους που έχουν σαν εικόνα τους κάτοι ιππότες που τώρα τους εμπαίζουν και τους ειρωνεύονται και τον γαιοκτήμονα που επίσης τον ειρωνεύονται, αντιθέτως ποιος είναι θαυμαστός;  στο 1300, στο 1400, στο 1500;   είναι ο τεχνίτης, είναι ο έμπορος, είναι ο ναυτικός και αυτό αντανακλάται και στη πρώτη ιδεολογική κατάκτηση, εδώ πέρα έχουμε μια εξέλιξη που  αγγίζει όλα τα επίπεδα, αγγίζει και το πολιτικό, αγγίζει και το οικονομικό, αγγίζει και το ιδεολογικό και το κοινωνικό συνολικά, τι πρώτη πολιτισμική έκφανση θα έχει αυτή η ιστορία;  την αναγέννηση.  

Η αναγέννηση είναι μια πολιτισμική και όχι μόνο κοινωνική πραγματικότητα και κίνηση που εντοπίζεται στον ιταλικό και στον ολλανδικό, φλαμανδικό, 14ο, 15ο αιώνα, πείτε μου, γιατί η αναγέννηση είναι στις ιταλικές πόλεις;  στις φλαμανδικές πόλεις;  γιατί είναι ακριβώς η ζώνη που πρώτο-αναδείχτηκε μέσα από τις εξελίξεις τους τέλους της χιλιετίας, δηλαδή η ζώνη των Ιταλών εμπόρων και η ζώνη των Γερμανών εμπόρων της Χάνσα στο βορά, εκεί θα είναι θα είναι η αναγέννηση και φυσικά τα ξέφτια της και κάπου ανάμεσα, αλλά εκεί είναι η αναγέννηση, Φλαμανδία, δηλαδή καρδιά της Χάνσα, γερμανική περιοχή, η Φλαμανδία όπως ξέρετε ολλανδική περιοχή, δηλαδή Γερμανοί, όπως και οι Σουηδοί, Νορβηγοί, Δανοί, όλα αυτά είναι γερμανικά φύλα και Ιταλοί, ιταλικές πόλεις με προεξάρχουσα βέβαια την Βενετία η οποία είναι η κυρίαρχη  πόλη του νότου.  Ένα κεντρικό στοιχείο των αλλαγών που συνέβησαν στην αναγέννηση είναι ότι δίδεται για πρώτη φορά τόσο μεγάλο βάρος στους τεχνίτες και τους εμπορευόμενους, γιατί είναι εκείνοι που χρηματοδοτούν, προσέξτε μέχρι την αναγέννηση, οι ζωγράφοι, οι γλύπτες ήτανε τεχνίτες όπως ο παπουτσής, έτσι ήτανε και ο ζωγράφος, δεν ήταν κάτι άλλο, αλλά ο τεχνίτης ανέβηκε έτσι και αλλιώς, δηλαδή στην αναγέννηση η ίδια η έννοια του τεχνίτη απέκτησε θαυμασμό και βέβαια ο πολύ καλός τεχνίτης έγινε σπουδαίο πρόσωπο, ανεξαρτήτως κοινωνικής καταγωγής, μέχρι τότε αυτό που μέτραγε ήτανε η κοινωνική σου καταγωγή, αν συνδεόσουνα με οίκους φεουδαρχών, στην ουσία αυτό ήταν και τώρα αυτό έχει σπάσει, όχι σε όλη την Ευρώπη, σε κάποιες ζώνες έχει σπάσει, αυτό θα κάνει το μεγαλείο της αναγέννησης και αυτό θα κάνει το Λεονάρντο ντα Βίτσι, αν ο ντα Βίτσι είχε ζήσει 200 χρόνια πριν, το πιθανότερο θα ήτανε να έσκαβε σε ένα χωράφι, να έκανε κάτι ωραία πραγματάκια το βράδι που θα γύρναγε και οι άλλοι να καγχάζανε για αυτόν.  Αλλά 200 χρόνια μετά, είναι η κοινωνία έτοιμη να θαυμάσει ένα τέτοιο άτομο και προσέξτε και υπάρχουν πάμπλουτοι Μυκήνες οι οποίοι μπορούν να τα χρηματοδοτήσουν αυτά τα πράγματα και αυτοί οι άνθρωποι οι οποίοι παίρνουν σταδιακά στα χέρια τους τα πράγματα, όπως είπαμε ανήκουν στην νέα αυτή τάξη που είναι αστικά στρώματα, κυρίως μεγαλεμπόρων, πολύ επιτυχημένων εμπόρων και τραπεζιτών, διότι σε αυτή την αναγέννηση της οικονομίας μετά το 1200, 1300, 1400 αναπτύσσεται η ανάγκη, δεν μπορεί να υπάρξει οικονομία χωρίς τράπεζες, αλλιώς θα πέσουν οι εμπορευόμενοι στα νύχια τοκογλύφων, δεν μπορεί να υπάρξει οικονομία χωρίς τράπεζες, επομένως αυτά τα ίδια τα αστικά στρώματα, για να μπορέσουν να βγάλουν πια πέρα την επιθετική τους ανάπτυξη έχουν ανάγκη από θεσμοθετημένους χώρους από τους οποίους θα δανείζονται, όχι να δανείζονται από τον γαιοκτήμονα, από τον ένα από τον άλλον και δημιουργούνται οι τράπεζες, οι πρώτες τράπεζες στην Ευρώπη φυσικά είναι ιταλικές, στο 12ο έχουν αρχίσει, στο 13ο, 14ο έχουν πάρει φωτιά αυτές οι τράπεζες και η πόλη η οποία έχει τέτοιο μεγάλο αριθμό πετυχημένων τραπεζιτών είναι η Φλωρεντία, η Φλωρεντία στην ουσία ήταν πόλη τραπεζιτών, όχι τόσο εμπόρων, η Βενετία ήταν πόλη εμπόρων, μόνο οι Μέδικοι είχανε 33 παραρτήματα τραπεζών, βέβαια οι μεγαλύτεροι τελικά τραπεζίτες θα αποδειχθούν να είναι οι Φούγκερ στη Γερμανία, δηλαδή η Χάνσα θα έχει και σε αυτό καλύτερη εξέλιξη, δηλαδή Γερμανοί κεφαλαιούχοι θα στήσουν πιο επιτυχημένες τράπεζες, οι Φούγκερ όμως θα καταρρεύσουν διότι ήταν η κορυφαία τράπεζα της Ευρώπης, τόσο μεγάλη που οι ηγεμόνες της Ευρώπης δανείζονταν από τους Φούγκερ και από τους Φούγκερ δανείστηκαν οι Ισπανοί βασιλείς, οι Πορτογάλοι βασιλείς και για να χρηματοδοτήσουν και τις ανακαλύψεις και τελικά οι βασιλείς της Ισπανίας δεν πλήρωσαν τα χρέη τους και οι Φούγκερ κατέρρευσαν, το ίδιο πάθαιναν και άλλοι μεγάλοι τραπεζίτες διότι δάνειζαν σε μεγάλα ονόματα, ένας από αυτούς να μη πλήρωνε, κατέρρεε η τράπεζα τους.  

Όλη λοιπόν αυτή η δραστηριότητα των εμπόρων, τόσο Ιταλών, όσο και Γερμανών, αλλά δεν ήταν μόνο, ήταν και Άγγλοι και Γάλλοι, αλλά αυτοί ήταν, στην αρχική φάση οι πιο δυναμικοί ήταν οι Ιταλοί και Γερμανοί της Χάνσα, είναι ότι λειτούργησαν με ένα σχήμα που ονομάζεται Κομπανία, η λέξη κομπανία είναι ιταλική που θα πει ένα σχήμα που το λειτουργούμε 2-3 άνθρωποί και μοιραζόμαστε το ψωμί, έτσι; κομπανία έστησαν και οι Ιταλοί και η Χάνσα στην ουσία ήταν μια μεγάλη κομπανία και αυτός ο τρόπος συνεργασίας δηλαδή να βάζεις κεφάλαιο ή εργασία που και η εργασία είναι κεφάλαιο και να δημιουργείς ένα σχήμα το οποίο θα λειτουργεί για κάποια εμπορική, για κάποια παραγωγική δράση και θα μοιράζεσαι τα κέρδη μεταξύ σου, αυτό έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη της δυτικής Ευρώπης. Αυτές οι εξελίξεις θα φέρουν όπως είπαμε και θα ενισχύσουν την αναγέννηση η οποία έχει πολλαπλές εκφάνσεις, είναι μια περίοδος στην οποία, λέμε ότι η αναγέννηση στην Ιταλία το 14ο αιώνα, ωριμάζει το 15ο αιώνα, το ίδιο και στη Φλαμανδία, δηλαδή ας πούμε 1400 εκεί χοντρικά ενισχύθηκε η αναγέννηση και από τη φυγή των βυζαντινών λογίων στη Δύση οι οποίοι και ήτανε σε θέση να διδάξουν  αρχαία ελληνικά κείμενα και θα παίξει ρόλο αυτό που σας λέω, διότι η αναγέννηση εκτός των άλλων, εκτός του ότι είναι ανατρεπτική στη βάση της, γιατί παραμερίζει τις αξίες της φεουδαρχίας και αναδεικνύει τις αξίες των δυναμικά κινούμενων νέων αστικών στρωμάτων που σε αυτή τη φάση, αυτά τα αστικά στρώματα, δεν είναι ακόμα εκείνα που έχουν την εξουσία, είναι σε άνοδο, είναι οι πιο πετυχημένοι, αλλά κατά κύριο λόγο μεσαία στρώματα τα οποία επιθυμούν την άνοδο τους, αυτά τα αστικά στρώματα αμφισβητούν το προηγούμενο οικοδόμημα που είχε στηθεί, δηλαδή, το οικοδόμημα αφοσίωσης στο φεουδάρχη, το οικοδόμημα της πρόθεσης σε ότι λέει η εκκλησία, αυτοί οι άνθρωποι είχαν μόνοι τους βγει στη ρούγα, είχανε φάει το κεφάλι τους, είχανε επιτύχει εδώ, είχανε αποτύχει εκεί , ξανά επένδυσαν εδώ, κέρδισαν εκεί, έχασαν εδώ, είχαν μια αίσθηση αυτοπεποίθησης, εγώ γιατί τα κατάφερα; γιατί βγήκα μόνος μου, τα έβγαλα πέρα σαν το σκυλί, δούλευα από το πρωί μέχρι το βράδι, όταν έχανα δεν γονάτιζα, όταν κέρδιζα δεν ήμουνα ηττημένος, έκανα επιλογές και εγώ είμαι αυτός που άλλαξα τη μοίρα μου, κρατείστε το αυτό, επομένως μέσα σε αυτή τη συγκυρία η ατομική αίσθηση των πραγμάτων κερδίζει έδαφος, θέλω να αισθάνομαι εγώ, δεν θέλω να μου πει άλλος πως θα αισθάνομαι, δεν θέλω να με καθοδηγεί η εκκλησία, τι απάντηση θα δώσω σε αυτό;  που ήταν πολύ έντονο τους προηγούμενους αιώνες, θέλω εγώ ανοιχτό το μυαλό, να βλέπω τα πράγματα και να λέω ότι μου ταιριάζει αυτό, μπορεί να κάνω λάθος, αλλά είναι καλύτερο να κάνω λάθος παρά να ακολουθώ ένα ετοιματζίδικο πράγμα  που μου έχει δώσει κάποιος άλλος, επομένως μέσα σε αυτή την αναγέννηση θα έχουμε μια καταπληκτική άνοδο της σκέψης, δηλαδή θα επιτρεέψουν αυτοί οι άνθρωποι στον εαυτό τους να σκεφθούν εξ’ αρχής και να πούνε τι με ενδιαφέρει εμένα, πως το βλέπω αυτό;  πολλές φορές και σε αρνητικό τρόπο, δηλαδή και προκλητικό τρόπο και βέβαια η αναγέννηση θα έχει και πλευρές της τέχνης, δηλαδή αυτοί οι νέοι επιτυχημένοι, γιατί δεν ήταν όλοι επιτυχημένοι από την αστική ζώνη, δεν υπάρχει άσπρο-μαύρο, υπήρχαν ένα σωρό μεσαίοι, κατώτεροι, αλλά αυτοί οι άνθρωποι τώρα θέλουν την δικιά τους αισθητική, θέλουν τα σπίτια τους να αναδίδουν τις δικιές τους αξίες, τη δικιά τους αρχοντιά, θέλουν η μουσική τους να έχει τη δικιά τους ισορροπία, θέλουν η ζωγραφική τους να αντανακλά το αίσθημα, να μπορεί να εκφρασθεί σε αυτό, για αυτό και είναι η αναγέννηση ταυτοχρόνως και περίοδος μεγάλων, σπουδαίων έτσι κατακτήσεων, ο Ντάντε στην Ιταλία γράφει στη λαϊκή γλώσσα της Ιταλίας, αρχίζει κάτι που σιγά-σιγά θα πάρει δρόμο μέσα στην Ευρώπη, δηλαδή όχι πλέον τα λατινικά που δεν τα πολύ ήξεραν κιόλας αυτά τα καινούργια αστικά στρώματα, ήταν της πιάτσας άνθρωποί και κοιτάξτε δεν είναι αστείο, αυτοί οι άνθρωποι είχαν κερδίσει τη θέση τους, σαν τα λιοντάρια, δηλαδή οι περισσότεροι ήτανε αγράμματοι και μπαίνουν στην αποκοτιά, να φορτώσουν γαϊδούρια, με τομάρια, τι να πω, από τα βουνά των Άλπεων, να κινηθούνε χιλιόμετρα για να φθάσουνε στις Βρυξέλες, να διασχίσουν 15 φέουδα που στην άκρη κάθε φέουδου θα τους σταματάνε και θα τους λένε θα πληρώσεις με κάθε νόμισμα, δεν υπήρχε ούτε ενιαίο νόμισμα, ούτε ενιαία μέτρα και σταθμά και να έχεις εσύ ξεκινήσει, έχω υποτίθεται ότι έχω πάει σε ένα σχολείο, αν επισκεφθώ μια χώρα που έχει άλλο νόμισμα από το δικό μου, μέχρι να καταλάβω εγώ, το τι δίνω από το καινούργιο νόμισμα σε σχέση με αυτό που  έχω στο νου μου, φεύγω από αυτή τη χώρα, δηλαδή έχει περάσει τόσος καιρός, δεν έχω καταλάβει  τι δίνω, θέλει μια αίσθηση αυτό το πράγμα και υποτίθεται ότι έχω πάει στο σχολείο και έχω μάθει γράμματα και έχω μάθει και μαθηματικά, ξέρω εγώ;  βάλτε το αυτό σε ένα άνθρωπο τελείως αγράμματο, προσέξτε να δείτε, έχει φύγει φορτωμένος με τομάρια και αν δεν τα πουλήσει σωστά, χάθηκε και αυτός και η οικογένεια του, δεν έχει δικαίωμα να κάνει λάθος και μπροστά του έχει, πρέπει με το μυαλό του να κάνει μετατροπή σε άλλα μέτρα και σταθμά, γιατί δεν είναι τα ίδια, σε άλλα νομίσματα, αυτά είναι άθλοι, άθλοι, επομένως αυτοί οι άνθρωποι είχαν μάθει στη φωτιά, φτιαχτεί και τώρα διεκδικούν τον εαυτό τους, τη θέση τους, την ιδεολογία τους, αρχίζουν να υπάρχουν, σε λίγο, ας κάνουν υπομονή 400 χρόνια, θα πάρουν και την εξουσία, αλλά εκείνη την εποχή, τώρα διεκδικούν τον εαυτό τους και ταυτοχρόνως υπονομεύουν τις υπάρχουσες ισορροπίες, δεν το κάνουν ευσυνειδήτως, δεν κάθησε κάτω κάποιο σατανικό μυαλό και είπε θα κάνουμε αυτό και θα κάνουμε το άλλο, προκύπτει από τη ζωή και εξ’ αυτού θα έχουμε στη περίοδο αυτή καταπληκτικά κείμενα που έχουνε μείνει στην ιστορία, ανάμεσα στα άλλα που χαρακτηρίζονται από τη λογική, τα πράγματα είναι αυτά, όταν υπερβαίνεις έτσι, άμα δρας έτσι, θα συμβεί αυτό, δεν είναι επειδή έγινε κάτι μεταφυσικό, είναι, απέτυχες, γιατί απέτυχες;  διότι αμέλησες, διότι δεν δούλεψες σωστά, διότι δεν κατάλαβες σωστά, διότι δεν προέβλεψες σωστά, δεν είναι ότι κάποια δύναμη φοβερή ήρθε να σου πάρει το χαλί κάτω από τα πόδια, στην αναγέννηση κατάλαβαν ότι εσύ φταις για αυτά που σου συμβαίνει, σε κάποια χώρα που ξέρω, μονίμως φταίνε οι άλλοι, αν δεν το αλλάξει αυτό αυτή η χώρα, θα τελειώσει την ζωή της λέγοντας οι άλλοι, οι άλλοι.....φταίνε, αν δεν κοιτάξεις τον εαυτό σου. 

Λοιπόν μέσα σε αυτό το κλίμα γράφονται πολλά, αλλά διάλεξα κάτι που είναι από τα [πιο ξεχωριστά και είναι ο Ηγεμόνας του Νικολό Μακιαβέλι, φλωρεντίνος αυτός, ήτανε δημόσιος λειτουργός, έγραψε διάφορα έργα ο Μακιαβέλι στον 15ο αιώνα, το πιο ξακουστό του είναι ο Ηγεμόνας και είναι ένα χαρακτηριστικό αναγεννησιακό κείμενο που έχει χρησιμοποιηθεί εκ των υστέρων με αρνητικό τρόπο, όμως είναι ένα καταπληκτικό κείμενο, γιατί;  ο Μακιαβέλι είναι πρωτοπόρος και από την εποχή του, είναι πιο μπροστά και από την αναγέννηση, με ποια έννοια, όχι μόνο  πιστεύει στη λογική και στη καθαρή κατάταξη των πραγμάτων, αλλά πιστεύει ότι αν δεν λες τα πράγματα με το όνομα τους, τότε δημιουργείς ψευδής καταστάσεις, μέσα στις οποίες εσύ ο ίδιος μπλέκεσαι και εσύ ο ίδιος διαλύεσαι και στον Ηγεμόνα τι κάνει; μελετά τις ανθρώπινες κοινωνίες, κάθισε κάτω και σαν σωστός άνθρωπος της αναγέννησης για να σκεφτεί, τι έκανε;  πήγε στα αρχαία ελληνικά κείμενα, η αναγέννηση λάτρεψε την αρχαία Ελλάδα, γιατί;  γιατί αυτοί οι ναυτικοί, αυτοί οι καπεταναίοι, αυτοί οι ναυπηγοί είπανε, γιατί εμείς είμαστε σαν τους αρχαίους Έλληνες, εμείς είμαστε οι αρχαίοι Έλληνες, μπαίνανε στα πλοία και πηγαίνανε στο πουθενά, για αυτό άλλαξαν το κόσμο, γιατί ήταν σαν εμάς και γιατί αλλάξανε το κόσμο; γιατί, πρώτον μόνοι τους, δεν περιμένανε από άλλον να τα κάνει όλα αυτά, γεμάτοι θάρρος, πηγαίνανε σε όλη τη γη και δεύτερον κάνανε όλα αυτά με φωτεινό και ανοιχτό μυαλό, για αυτό γράψανε αριστουργήματα, γιατί ότι γράψανε, είναι προϊόν λογικής και όχι δεισιδαιμονίας, για αυτό την λατρέψανε και έκτοτε από την αναγέννηση και μετά στη δυτική Ευρώπη και όχι μόνο βέβαια, υπάρχει λατρεία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και πολλά στην Γερμανία, στην Ιταλία, στη Γαλλία, τα παιδιά ξέρουν καλύτερα αρχαία ελληνικά από τα δικά μας παιδιά και γνωρίζουν πολύ καλύτερα την αρχαία ελληνική γραμματεία από εμάς, γύρισε στην αρχαία ελληνική γραμματεία, να διαβάζει αρχαίους Έλληνες τους οποίους έπαιζε στα χέρια, να διαβάζει αρχαίους Λατίνους, επίσης και οι Λατίνοι τους ενδιέφεραν και αφού διάβασε και είδε πως λειτουργούσαν  οι κοινωνίες τότε, πως γίνονταν το ένα το άλλο γεγονός, κατέληξε κατά την γνώμη του, ποιος είναι ο πυρήνας λειτουργίας των κοινωνιών και μας γράφει διάφορα πράγματα, θα σας διαβάσω ένα απόσπασμα, “ Πρέπει λοιπόν ο ηγεμόνας να μην νοιάζεται για την δυσφημία του σκληρού ( αν θα το πούνε σκληρό δηλαδή) για να κρατά τους υπηκόους του ενωμένους και πιστούς, γιατί με ελάχιστα παραδείγματα θα φανεί πιο πονόψυχός από όσους από υπερβολική πονοψυχιά ανέχονται αταξίες που αυτές γεννούν φόνους και αρπαγές, άμα κάνεις το καλό, η κοινωνία αποσυντίθεται και επομένως έρχεται η βία και η αρπαγή, ενώ αν είσαι αυστηρός, η κοινωνία λειτουργεί σε μέτρο και επομένως είσαι πολύ καλύτερος από αυτόν που είναι καλός και τούτο γιατί οι αταξίες βλάπτουν ολάκερη την ολότητα ( τις κοινωνίες), ενώ η τιμωρίες που επιβάλλει ο ηγεμόνας βλάπτουν άτομα, τιμωρείς έναν και σώζεις πολλούς, ενώ αν δεν τον τιμωρείς τελικά όλοι η κοινωνία σαπίζει, γεννιέται λοιπόν το ζήτημα, αν συμφέρει καλύτερα τον ηγεμόνα να τον αγαπούν ή να τον φοβούνται;  απαντώ και το ένα και το άλλο, μα επειδή είναι δύσκολο να συνυπάρξουν είναι πολύ πιο σίγουρο να σε φοβούνται παρά να σε αγαπούν, αν είναι να λείψει ένα από τα δύο, γιατί οι άνθρωποι γενικά είναι αχάριστοι, ευκολομετάβολοι, υποκριτές, σιγοκίνδυνοι δηλαδή διαφεύγουν τον κίνδυνο, άπληστοι και όσο τους ευεργετείς σου είναι όλοι αφοσιωμένοι, μα όταν ο κίνδυνος ζυγώνει αλλάζουν και οι άνθρωποι ευκολότερα βλάπτουν έναν που αγαπούν παρά έναν που φοβούνται, γιατί η αγάπη είναι μόνο ένας συναισθηματικός δεσμός που οι άνθρωποί όντας κακοί, σε κάθε περίσταση που τους συμφέρει το κόβουν, ενώ ο φόβος κρατιέται από τη φοβέρα  της τιμωρίας και δεν παύει ποτέ”  απλά πράγματα, δεν λέω, αν συμφωνήσετε ή όχι, όμως ο τρόπος που είναι γραμμένο είναι σαν να ανοίγει το, σαν ένα ανατόμο που έχει ανοίξει μια σωρό και μελετάει, εδώ είναι οι τένοντες, εδώ είναι......  χωρίς συναισθηματική συμμετοχή, να καταλαβαίνουμε τι μας γίνεται, λέει ο Μακιαβέλλι, αυτές οι καινούργιες ζώνες οι κοινωνικές που αναπτύσσονται και ισχυροποιούνται, σταδιακά διεκδικούν τον εαυτό τους, την φυσιογνωμία τους, πρώτα στην αναγέννηση διεκδικούν την ύπαρξη τους, την δυνατότητα να σκέπτονται, να σκέπτονται όπως αυτοί θέλουν, ελεύθερα και να αισθάνονται όπως αυτοί θέλουν ελεύθερα, για αυτό και αναπτύχθηκαν πάρα πολύ οι τέχνες στην αναγέννηση, συνήθως την αναγέννηση την έχουμε στο νου μας για τη μουσική της , την ζωγραφική της, την γλυπτική, την αρχιτεκτονική της κτλ. 

Αφού αυτές οι ζώνες στο 14ο, 15ο αιώνα  κάνανε αυτό το γύρω και σας θυμίζω, δεν ήτανε σε όλη την Ευρώπη η αναγέννηση εξ’ ίσου ισχυρή, κατά κύριο λόγο είναι η Ιταλία και η Φλαμανδία, από εκεί και πέρα λιγότερο επεκτείνεται στους υπολοίπους, όχι ότι δεν είναι, αλλά δεν είναι τόσο κομβική, λογικό είναι γιατί δεν είχαν αναπτυχθεί οι δυνάμεις τόσο ισχυρά που θα μπορούσαν να τις υπερασπίσουν, ο επόμενος γύρος αυτών των καινούργιων στρωμάτων είναι ο 16ος, 17ος αιώνας, τώρα καθώς περνάνε οι αιώνες έχουν και πιο πολύ ισχυροποιηθεί, έχουν πιο πολύ επεκταθεί, έχουν πιο πολύ πλουτίσει, πολλοί από αυτούς, λόγω του ότι εμπορεύονται από την Ινδονησία μέχρι τη βόρια Αμερική και τη νότια, επομένως εδώ υπάρχει μια εξέλιξη και στο οικονομικό επίπεδο, στην ενίσχυση τους αυτή τώρα θα θελήσουν να οργανώσουν τον ηθικό τους κόσμο και θα τον οργανώσουν αλλάζοντας τα θρησκευτικά δεδομένα, δηλαδή θα πάρουν το θεό και θα τον κάνουν σαν τον εαυτό τους, δηλαδή, εργατικό όσο δεν πάει, αφοσιωμένο στους στόχους όσο δεν πάει, πειθαρχημένο γιατί για να βγάλει οποιοδήποτε αποτέλεσμα πρέπει να έχεις πειθαρχία εσωτερική, δηλαδή να ελέγχεις τις αντιδράσεις σου, τα αισθήματα σου, να μην αφήνεσαι σε παράφορες καταστάσεις και εξωτερική δηλαδή να σέβεσαι τη κοινωνία σου, τους νόμους της, τα όρια που βάζει η κάθε πλευρά, θα μπούμε δηλαδή στην θρησκευτική μεταρρύθμιση, η θρησκευτική μεταρρύθμιση, Καλβίνος δηλαδή, Λούθηρος κτλ., τώρα που θα έχει το βάρος;  στο νότο;  ενώ η αναγέννηση είχε το βάρος στο νότο προς την Ιταλία και στην Φλαμανδία που είναι Ολλανδία, τώρα η θρησκευτική μεταρρύθμιση έχει το βάρος στη βόρια Ευρώπη, από το κέντρο και βορειότερα, εκεί θα γίνουν οι μεγάλες αλλαγές, δηλαδή ατομική ευθύνη, αναλαμβάνω την ευθύνη, ατομική πρωτοβουλία, εγώ φταίω αν δε πήγα καλά, μπράβο μου αν πήγα καλά και συνολικότητα στη δράση, δηλαδή όλοι μαζί για να πετύχουμε αποτελέσματα, αυτό λοιπόν το οποίο περνάει μέσω του προτεσταντισμού, τυχαίο;  δεν νομίζω, γίνεται στις περιοχές της Χάνσα, δηλαδή εκεί που για 200, 400 χρόνια οι Γερμανοί έμποροι λειτουργούσαν έτσι, ο καθένας με ατομική ευθύνη και όλοι μαζί για να έχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα, αυτός λοιπόν ο γύρος θα τακτοποιήσει και το θρησκευτικό κομμάτι και θα τακτοποιήσει κυρίως για τους ανθρώπους του βορά, προσέξτε να δείτε, κέντρο και βορά, στο προτεσταντισμό η κοινωνία σου σε αφορά, είσαι εσύ γιατί ανήκεις στη κοινωνία και η κοινωνία είναι αυτή που είναι γιατί είσαι εσύ, αυτό το πράγμα δηλαδή το δίπολο το οποίο είχε και ο κομφουκιανισμός, δίνει την δύναμη αυτών των κοινωνιών που παραμένουν κοινωνίες, εντάξει δεν είναι ιδανικές και εκεί υπάρχουν, αλλοίμονο δεν υπάρχει ροζ κοινωνία, αλλά κατά κανόνα έχουν αυτή την ισορροπία μεταξύ του ατομικού και του συνολικού.  

Ο προτεσταντισμός λοιπόν είναι ο επόμενος γύρος, 16ος αιώνας, πότε ξεκινάει ο προτεσταντισμός;  1517 την ώρα που εκπνέει η αναγέννηση, έχει κάνει το κύκλο της η αναγέννηση και αφού κάνει αυτό το γύρο του, τώρα, είπαμε αυτό γίνεται το 16ο, 17ο αιώνα είναι αυτός ο γύρος, στον 17ο αιώνα θα αρχίσει ο επόμενος γύρος του, πάλι των ίδιων στρωμάτων, δηλαδή αυτών των στρωμάτων  που δρουν, δεν είναι παρασιτικά και αυτός ο τελευταίος γύρος και μεγάλος που πιάνει και θα πάρουν και την εξουσία, είναι ο διαφωτισμός.......